Borbe za Kolašin 1943.
Borbe za Kolašin vođene su nakon kapitulacije Italije u jesen 1943. godine, između sukobljenih aktera (četnika, partizana i Nemaca) koji su pokušavali da posednu područje bivše italijanske okupacione zone.
Pozadina
- Glavni članci: Kolašin u Narodnooslobodilačkoj borbi i Kapitulacija Italije u Jugoslaviji
Pod italijanskom okupacijom, Kolašin je bio zloglasno uporište, gde su četnici i okupatori zajedno streljali partizane.
Nakon kapitulacije Italije, i četnici i partizani su krenuli u trku zauzimanja italijanskih garnizona. Druga proleterska divizija krenula je iz istočne Bosne u Sandžak i Crnu Goru radi razoružanja italijanskih jedinica koje su se tamo nalazile.
Napad NOVJ na Kolašin
- Glavni članak: Mario Riva (kapetan)
Tokom 26. septembra 1943. Četvrta proleterska brigada izbila je na prilaze Kolašina i razvila se za napad. U Kolašinu se nalazila posada koju su sačinjavali 3. bataljon 83. puka divizije „Venecija“ i 300 četnika.[1] U toku noći, uprkos jakoj minobacačkoj i mitraljeskoj vatri Italijana sa utvrđenih položaja, energičnim nastupanjem grad je zauzet, četnici su se povukli prema Mateševu, a italijanski bataljon opkoljen je u utvrđenjima na Bašanjem Brdu. Italijanski komandant odbio je da poziv na predaju, ali kad mu je ponuđeno da sa bataljonom pređe na stranu NOVJ, 27. septembra ujutro prihvatio je ovaj predlog. Tokom ovih borbi gubici branilaca garnizona su bili: 30 mrtvih i oko 30 ranjenih. Brigada je imala 6 mrtvih i 12 ranjenih. Zaplenjena je veća količina naoružanja i municije.[1]
Ujutro partizanska muzika ulazi u grad svirajući, slaveći oslobođenje Kolašina.[2]
Napad JVuO na Kolašin
Tri dana kasnije, 30. 9. 1943. godine, jake četničke snage pod komandom majora Lašića pokušale su da povrate Kolašin. Četnici su prikupili 5 brigada (1. i 2. beransku, Kolašinsku, Jurišnu i Andrijevičku brigadu) protiv 4. proleterske brigade i italijanskog bataljona koji je prišao partizanima, i napali iz pravca Mateševa.[3] Nastale su ogorčene borbe, u koje se na strani partizana odmah uključio i bataljon pod komandom kapetana Rive. Ubrzo je četnicima kao pojačanje stigla italijanska brdska artiljerija, tako da je nastala nesvakidašnja situacija u kojij su „partizanski“ Italijani i „četnički“ Italijani tukli jedni druge intenzivnom vatrom.[4]
Partizani su bili impresionirani dejstvom minobacača kapetana Rive, pa je partizanski artiljerac, komandir prateće čete Četvrte proleterske brigade Simo Simović, iz profesionalne radoznalosti odlučio da obiđe Italijane i vidi ih na delu. Vladeta Selić, borac koji je išao s njim, ovako je opisao prizor:
Na Bašanjem brdu dočeka nas riđobradi kapetan Riva vojničkim pozdravom. Nekako mu objasnismo cilj naše posjete i on odmah pokaza veliku predusretljivost da nam omogući da vidimo sve što želimo. Na položaju su se učestano rasprskavale topovske granate kojima ih je gađala italijanska artiljerija u sastavu četnika sa Šljivovice. Zbog toga nas kapetan Riva zamoli da uđemo u njegov zaklon koji je bio potpuno bezbjedan. I ovaj položaj bio je izrađen na isti način kao i naš na Barutani. Odlično izgrađeni rovovi i zakloni obezbjeđivali su ljude od eksplozije. Italijani su se znalački korstili rovovima i niko se nije nepotrebno pojavljivao izvan njih. U samom centru ovog položaja nalazila su se četiri minobacača sa posadama, raspoređena u obliku neke vrste kvadrata. U sredini kvadrata bilo je nešto slično malom zemljanom podijumu na kome se nalazio oficir koji je komandovao minobacačima. Bio je to mladi poručnik u utegnutoj i elegantnoj uniformi, sasvim čistoj, kao da je tek stigao iz pozadine na položaj. Očigledno, po držanju i po svemu bio je aktivni oficir profesionalac, koji se dosljedno drži onoga što je naučio u vojnim školama.
Svojim držanjem i pojavom nekako je djelovao neočekivano i nestvarno u postojećoj situaciji. Ličio je na filmskog glumca kome je režiser dao da odglumi jednu herojsku epizodu iz nekog ratnog filma. I, doista, on je ulogu odigrao do kraja savršeno. U ruci je držao mali štapić kao neki dirigent orkestra i minobacačkim posadama izdavao elemente daljine, uglova, punjenja mina. Svaki vođa minobacača bi glasno ponovio njegovu komandu koje su poslužioci fantastičnom brzinom izvršavali da bi se sve to na kraju završilo poručnikovom komandom: „Fuoko — vatra!" A onda bi otpočela brzometna kanonada mina iz četiri cijevi, koja je podsjećala na neku simfoniju. Simo i ja smo bili zadivljeni brzinom ispaljivanja mina. Brojali smo mine iz jedne cijevi koje su se istovremeno našle u vazduhu na putu prema četnicima. Izbrojasmo četrnaest mina. Znači 56 komada odjedanput. Uvijek sam prije toga smatrao da je bacač mina sporogađajuće oruđe. Ali, ipak, najdublji utisak, od svega, na nas je ostavio mladi poručnik. Za cijelo vrijeme dok je izvršavao ovaj obred komandovanja nije se uopšte obazirao na topovske granate koje su se svugdje oko njega rasprskavale.[4]
Višednevne borbe za Kolašin trajale su do 4. oktobra, kada je partizanima stiglo pojačanje. U pomoć su pritekli delovi 2. dalmatinske i 2. proleterska brigada iz Mojkovca, i uz sadejstvo Vasojevićkog partizanskog bataljona i Bjelopoljskog bataljona 3. proleterske sandžačke brigade, četnici su protivnapadom odbačeni, uz gubitke od oko 200 mrtvih i ranjenih.[3] Od italijanske artiljerijske vatre tokom odbrane Kolašina poginuo je između ostalih Jurica Ribar, sin doktora Ivana Ribara i brat Ive Lole Ribara.
Za izvanrednu požrtvovanost u žestokim višednevnim borbama pri oslobođenju i odbrani Kolašina Vrhovni komandant je pohvalio 4. proletersku brigadu i 2. bataljon 83. puka italijanske partizanske divizije Venecija.[1]
Saradnja četnika i Nemaca
1. 10. 1943. u okolini Kolašina, Vasojevićki udarni bataljon napao je iz zasede i razbio italijansko-četničku kolonu jačine 220 vojnika.[1] Poginulo je 9 italijanskih vojnika i 4 četnika, ranjeno 8 italijanskih vojnika i veći broj četnika i zarobljeno 115 italijanskih vojnika i 10 četnika. Bataljon je imao 1 poginulog i 5 ranjenih.[1]
U međuvremenu, četnici su se obratili za pomoć Nemcima. Đorđije Lašić, komandant četničkih odreda u Crnoj Gori, zatražio je od Nemaca municiju i oružje, a oni su odgovorili da će ih naoružati "čim dođu do italijanskog oružja divizije Venecija":
„Juče je dolazio jedan nemački oficir i razgovarao sam sa njim čitav sat i po. (...) Rekao sam da u ovom slučaju mogli bi mobilisati iz dva sreza oko 2000 nacionalista za borbu, samo prvenstveno da se naoružaju. Zatim sam rekao da je naša vojska bez oružja (naročito automatskog) i bez municije i da se nadamo da će nam oni dati sve ovo. (...) Nemački oficir mi reče da će oni dati municije nešto malo za naše puške pošto je njihova municija ista kao za naše oružje. Zatim mi reče da će nas naoružati čim dođu do italijanskog oružja divizije Venecija.“[5]
– Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona majoru Đorđu Lašiću o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja (16. oktobra 1943).
Nemačko-četnički napad na Kolašin
- Glavni članak: Operacija Balkanski klanac
15. oktobra 1943. godine, nemačka Druga oklopna armija sredinom oktobra pokrenula je operaciju Balkanski klanac. 297. pešadijska divizija iz Peći i 118. lovačka divizija iz Podgorice krenule su u koncentrično nastupanje prema Beranama i Kolašinu.[1] Četvrta proleterska branila je pravac od Lijeve Rijeke prema Mateševu. Kapetan Mario Riva dobio je 18. oktobra zadatak da sa bataljonom posedne kosu Velji Ivani na putu Podgorica-Mateševo sa naslonom na jedinice četvrte brigade. Kada je dobio zadatak za borbu protiv Nijemaca, kapetan Riva je odgovorio otprilike slijedeće:
Ja sam profesor i po svom političkom ubjeđenju socijalista. Mobilisan sam i bio u ratu sve do sada, ali kao što vidite nijedan čin nijesam dobio. Čin rezervnog kapetana imao sam prije rata. Tek sada počinjem da se borim za ono zašto je trebalo odavno pa i sa oružjem da se borim.[6]
U borbi sa nemačkom motorizovanom kolonom kapetan Riva je poginuo, a njegov bataljon je u neredu napustio položaj. 20. oktobra delovi 118. lovačke divizije, nastupajući od Bioča, odbacili su delove 2. proleterske divizije i zauzeli selo Mateševo kod Kolašina.[1] 22. oktobra Nemačka 118. lovačka divizija, uz podršku tenkova i četničkog Mojkovačkog korpusa, odbacila je 4. proletersku brigadu ka Mojkovcu i zauzela Kolašin. 23. oktobra u selu Šljivovici kod Kolašina, u borbi protiv četnika i nemačkih jedinica, poginuo je Jovan Stojanović, narodni heroj.[1]
26. oktobra Četvrta proleterska udarna brigada iz Mojkovca je protivnapadom odbacila zaštitne delove nemačke 118. lovačke divizije ka Mateševu i ponovo zauzela Kolašin. Dva dana kasnije, partizani su zauzeli i Mateševo.[1]
Zasedanje partizanske skupštine
- Glavni članak: Crnogorska antifašistička skupština narodnog oslobođenja
U Kolašinu je 15. novembra u prisustvu 544 delegata održano Prvo zasedanje Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke, uz prisustvo 544 delegata. Na njemu je obrazovano antifašističko vijeće Crne Gore i Boke, kao najviši organ nove narodne vlasti.
U Kolašinu je 5. decembra održan Prvi kongres AFŽ Crne Gore i Boke u prisustvu 400 delegata.[3]
Izvori
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Hronologija narodnooslobodilačkog rata 1941-1945
- ↑ Muzika i muzičari u NOB, zbornik sećanja (str. 49), Beograd 1982.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Nikola Gažević, Vojna enciklopedija 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd (1972), str. 400
- ↑ 4,0 4,1 Četvrta crnogorska proleterska NOU brigada, zbornik sjećanja, Beograd 1977, knjiga 2, pp. 240.
- ↑ Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona komandantu Istočnog fronta Crne Gore Đorđu Lašiću o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja četnika od 16. oktobra 1943.
- ↑ Četvrta crnogorska proleterska NOU brigada, zbornik sjećanja, Beograd 1977, knjiga 2, pp. 180.
Povezano
Vanjske veze
- Kolašin u u drugom svetskom ratu
- p
- r
- u
Sukobljene
strane
strane
Vođe
i vojskovođe
i vojskovođe
Tok rata
Ratni zločini
(spisak osuđenih)Jasenovac • Sajmište • Banjica • Ciglana • Jadovno • Jajinci • Topovske šupe • Stara Gradiška • Šabac • Niš • Lepoglava • Jastrebarsko | |
Blagaj • Vrginmost • Drvar • Grahovo • Glina • Skela • Šabac • Kraljevo • Kragujevac • Valjevo • Novi Sad • Drakulić • Zabiokovlje • Imotski-Ljubuški • Gata • Prozor • Bijelo Polje • Sandžak i istočna Bosna • Pivska župa • Vranić • Rača • Drugovac • Blajburg |
