5 Oddział Ochrony Pogranicza

5 Oddział Ochrony Pogranicza – jeden z oddziałów w strukturze organizacyjnej Wojsk Ochrony Pogranicza.

Sformowany w grudniu 1945 z żołnierzy 1, 15 i 18 DP^[4] Warszawskiego Okręgu Wojskowego, na podstawie rozkazu NDWP nr 0245/org. z 13 września 1945 w składzie czterech komendantur odcinków i 16 strażnic o stanie 1856 wojskowych i 23 kontraktowych^[5]. Sztab oddziału stacjonował w Węgrzewie i Olsztynie^[6].

Na podstawie rozkazu Nr 0153/Org. Naczelnego Dowódcy WP z dnia 21 września 1946 jednostka została przeformowana^[7]. Na jej bazie powstał 5 Mazurski Oddział Wojsk Ochrony Pogranicza.

W 1945^[6]:

• dowództwo sztab i pododdziały przysztabowe
• grupa manewrowa
• 22 komenda odcinka - Braniewo
• 23 komenda odcinka - Bartoszyce
• 24 komenda odcinka – Węgorzewo
• 25 komenda odcinka – Filipów, potem Kowale Oleckie
• trzy przejściowe punkty kontrolne (Braniewo, Bartoszyce, Korsze)

• dowódca oddziału^[8]

ppłk Stanisław Wyderka - do marca 1947

• szef sztabu:

mjr Jerzy Korczuk

mjr Michalak - od sierpnia 1946

• zastępca do spraw polityczno-wychowawczych

mjr Mieczysław Harley

Działalność oddziału charakteryzowała się rygorystycznym egzekwowaniem przepisów w strefie nadgranicznej. Były one uciążliwe zarówno dla osób przekraczających granicę, jak i dla ludności zamieszkałej w strefie. Istniały wówczas tendencje do maksymalnego ograniczenia ruchu granicznego, w tym także paszportowego.

W 1946 zatrzymano około 245 osób, ujawniono przemyt o wartości około 87 380 złotych. W strefie nadgranicznej zatrzymano około 100 osób za szabrownictwo, rabunek i nielegalne posiadanie broni^[9]. Ze Związku Radzieckiego przemycano odzież wojskową, wyroby ze złota i pieniądze, a do ZSRR aparaty fotograficzne, białe płótno, obrusy, koce, spirytus i żywność^[10].

21 stycznia 1946 we wsi Jakunowo akcja WOP doprowadziła do ujęcia 5 członków bandy rabunkowej. W lutym żołnierze oddziału "oczyszczali strefę i pas graniczny z elementu bandyckiego w celu umożliwienia osiedlenia się repatriantów zza Buga". Transporty repatriantów przechodziły przez Przejściowy Punkt Kontrolny Korsze^[11].

W lutym 1946 we wschodniej części obszaru odpowiedzialności 5 OOP pojawił się 300-osobowy uzbrojony oddział. Oceniano, ze jego celem jest sparaliżowanie osadnictwa w powiecie Giżyckim i Węgorzewskim. Pododdziały WOP współdziałając z MO i UB podjęły z nim walkę. We wrześniu następuje szereg dalszych sukcesów w ochronie granicy państwowej. Ogółem zatrzymano 62 przestępców granicznych^[12].

5 Oddział Ochrony Pogranicza → 5 Mazurski Oddział WOP → 7 Brygada Ochrony Pogranicza → 19 Brygada WOP → Grupa Manewrowa WOP Kętrzyn i Samodzielny Oddział Zwiadowczy WOP Kętrzyn → 19 Oddział WOP → 19 Kętrzyński Oddział WOP

• Henryk Dominiczak: Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1845-1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945-1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Jan Ławski: Ochrona granic Polski Ludowej 1945-1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowe, 1974.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945-1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Bogdan Rabij. V Mazurski Oddział WOP i jego osiągnięcia w zakresie zwalczania przestępczości granicznej. „Problemy ochrony granic”. 14/2000, 2000. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Archiwum Straży Granicznej, sygn. 217/143 k.7-8. Wykazy dyslokacyjne WOP 1946.
• Archiwum Straży Granicznej, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1842/9, Historia Kętrzyńskiego Oddziału Wojsk Ochrony Pogranicza. Kętrzyn 1961.