Janalif

Janalif (tatarski: jaꞑa əlifba/yaña älifba → jaꞑalif/yañalif, [jɑŋɑˈlif], cyrylica: яңалиф, dosłownie: „nowy alfabet”) – alfabet wykorzystywany do latynizacji języków mniejszościowych w ZSRR w latach 1921–1938, dopóki nie rozpoczął się proces cyrylizacji. Pierwotnie był projektowany, jako alternatywa pisma arabskiego w językach turkijskich (stąd turkijska nazwa), chociaż był również wykorzystywany do zapisu języków uralskich, tunguskich, indoirańskich, kaukaskich i innych języków mniejszości ZSRR-u. Później na ten alfabet miał też być przełożony język rosyjski^[1].

W latach 1908–1909 tatarski poet Säğit Rämiev zaczął używać alfabetu łacińskiego do zapisu swojej twórczości. Stosował kilka dygrafów: ea [æ], eu [y], eo [ɵ] oraz ei [ɤ]. Na początku lat 20. XX wieku w Azerbejdżanie opracowano pismo dla języka tatarskiego, bazujące się na alfabecie łacińskim, jednak żaden projekt nie uzyskał popularności, gdyż preferowano uproszczony alfabet arabski, który był w użytku w latach 1920–1927^[2].

W 1924 roku w Moskwie powołuje się Komitet nowego alfabetu, reprezentujący różne narody turkisjkie^[3]. W 1926 roku Wszechzwiązkowy Kongres Turkologiczny w Baku zalecił tłumaczenie wszystkich języków turkijskich na alfabet łaciński, a w 1927 roku zatwierdzono podstawowy alfabet z 34 liter z dodatkowymi znakami wprowadzonymi w miarę potrzeb dla poszczególnych języków^[4].

Janalif był stosowany, zgodnie z sowiecką polityką językową^[5], do zapisu następujących języków^[6]:

• Abazyński (od 1932 r.)
• Abchaski (od 1924 r.)
• Adygejski (od 1926 r.)
• Awarski (od 1928 r.)
• Azerski (od 1922 r.)
• Ałtajski (od 1929 r.)
• Baszkirski (od 1927 r.)
• Beludżi (od 1933 r.)
• Bucharski (od 1929 r.)
• Buriacki (od 1929 r.)
• Cachurski (od 1934 r.)
• Chakaski (od 1929 r.)
• Chantyjski (od 1931 r.)
• Chiński (od 1931 r.)
• Czeczeński (od 1925 r.)
• Czukocki (od 1931 r.)
• Darginski (od 1928 r.)
• Dungański (od 1928 r.)
• Eskimoski (od 1931 r.)
• Ewenkijski (od 1931 r.)
• Eweński (od 1931 r.)
• Ingryjski (od 1932 r.)
• Inguski (od 1923 r.)
• Itelmeński (od 1931 r.)
• Kabardyno-cyrkuński (od 1923 r.)
• Karaczajsko-bałkarski (od 1924 r.)
• Karaimski (od 1928 r.)
• Karakałpacki (od 1928 r.)
• Karelski (od 1931 r.)
• Kazachski (od 1928 r.)
• Kałmucki (od 1930 r.)
• Ketyjski (od 1931 r.)
• Kirgiski (od 1928 r.)
• Komi-permiacki (od 1932 r.)
• Komi (od 1932 r.)
• Koriacki (od 1931 r.)
• Krymczacki (od 1928 r.)
• Krymskotatarski (od 1927 r.)
• Kumandin (od 1932 r.)
• Kumycki (od 1927 r.)
• Kurdyjski (od 1929 r.)
• Lakijski (od 1928 r.)
• Języki lapońskie (od 1931 r.)
• Lazyjski (od 1930 r.)
• Lezgiński (od 1928 r.)
• Mansyjski (od 1931 r.)
• Mołdawski (od 1932 r.)
• Nanajski (od 1931 r.)
• Nieniecki (od 1931 r.)
• Niwchijski (od 1931 r.)
• Nogajski (od 1928 r.)
• Osetyjski (od 1923 r.)
• Perski (od 1930 r.)
• Selkupski (od 1931 r.)
• Asyryjski (od 1930 r.)
• Szorski (od 1931 r.)
• Szugnański (od 1932 r.)
• Tabasarański (od 1932 r.)
• Tacki (od 1933 r.)
• Tadżycki (od 1928 r.)
• Tatarski (od 1928 r.)
• Tałyski (od 1929 r.)
• Turkmeński (od 1927 r.)
• Udehejski (od 1931 r.)
• Udyjski (od 1934 r.)
• Ujgurski (od 1928 r.)
• Uzbecki (od 1927 r.)
• Wepski (od 1932 r.)
• Język górskich Żydów (od 1929 r.)

W trakcie cyrylizacji nastąpiwszej po 1938 r. z janalifu zostały zapożyczone oznaczenia głosek, będących odpowiednikami niemieckich Ä, Ö i Ü, czyli Ә, Ө i Ү.

Obecnie cyrylica jest jedynym dozwolonym pismem dla języków mniejszości etnicznych w Rosji. Różne alfabety łacińskie są natomiast wykorzystywane w innych państwach byłego ZSRR do zapisu języka azerbejdżańskiego, turkmeńskiego, uzbeckiego i karakałpackiego. W tym momencie alfabet łaciński wprowadza się do zapisu języka kazachskiego^[7].

• Codex Cumanicum
• łacinka białoruska
• łacinka ukraińska