Aksytynib

Aksytynib

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) N-metylo-2-({3-[(E)-2-pirydyn-2-yloetenylo]-1H-indazol-6-ilo}sulfanylo)benzamid Inne nazwy i oznaczenia farm. łac. axitinibum
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C22H18N4OS
Masa molowa	386,473 g/mol
Identyfikacja
Numer CAS	319460-85-0
PubChem	6450551
DrugBank	DB06626
InChI InChI=1S/C22H18N4OS/c1-23-22(27)18-7-2-3-8-21(18)28-16-10-11-17-19(25-26-20(17)14-16)12-9-15-6-4-5-13-24-15/h2-14H,1H3,(H,23,27)(H,25,26)/b12-9+ InChIKey RITAVMQDGBJQJZ-FMIVXFBMSA-N
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2018-10-13] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki Uwaga Zwroty H H302, H400 Zwroty P P273
Klasyfikacja medyczna
ATC	L01EK01
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustna
Multimedia w Wikimedia Commons

Aksytynib (łac. axitinibum) – organiczny związek chemiczny, lek przeciwnowotworowy należący do II generacji inhibitorów kinazy tyrozynowej receptora czynnika wzrostu śródbłonka naczyń (VEGFR) stosowany w leczeniu raka nerki.

Mechanizm działania

Szlak komórkowy zależny od receptora czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF) pełni rolę kluczowego mediatora w angiogenezie. Nadekspresja VEGFR jest związana z progresją i złym rokowaniem wielu typów nowotworów, w tym w raka nerki, raka jelita grubego, raka żołądka, raka trzustki, raka piersi, raka gruczołu krokowego, raka płuca i czerniaka^[1][2].

Receptor czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego należy do nadrodziny kinaz tyrozynowych^[3]. Receptor jest zbudowany z zewnątrzkomórkowej N-końcowej domeny wiążącej ligand, domeny transbłonowej oraz wewnątrzbłonowej C-końcowej domeny posiadającej aktywność kinazy tyrozynowej oraz miejsce wiązania ATP. Związanie liganda z VEGFR powoduje jego dimeryzację oraz fosforylację reszt tyrozynowych, co włącza aktywność kinazy tyrozynowej. Aktywny receptor rekrutuje kolejne białka sygnałowe, które są zdolne do aktywacji kolejnych białek wielu szlaków sygnałowych^[4][3][2].

Aksytynib jest silnym, wysoce selektywnym inhibitorem receptorów dla VEGFR-1, VEGFR-2 oraz VEGFR-3. Lek wiąże się z miejscem wiązania ATP domeny kinazy tyrozynowej receptora, stabilizuje jego konformację i blokuje jego autofosforylację, co uniemożliwia dalszą transdukcję sygnału z receptora i ostatecznie wpływ receptora na procesy proliferacji, zdolności do przeżycia komórki, migracji oraz tworzenia nowych naczyń^[5][6][1]. Inhibicja leku receptora płytkopochodnego czynnika wzrostu (PDGF) oraz receptora czynnika wzrostu komórek pnia (c-KIT) jest kilkukrotnie słabsza od blokowania VEGF^[5]. W badaniach przedklinicznych na zwierzętach aksytynib zmniejszał dynamikę wzrostu guza, zmniejszał gęstość patologicznej sieci naczyniowej nowotworu i powodował jego martwicę^[7].

Wskazania

Aksytynib stosuje się w leczeniu raka nerkokomórkowego w ramach drugiej linii terapii po niepowodzeniu leczenia z zastosowaniem sunitynibu lub cytokiny (INF-α, IL-2)^[8].

Badania kliniczne

Skuteczność aksytynibu w leczeniu raka nerkokomórkowego oceniły badania II i III fazy^[9]. W pierwszym badaniu II fazy na 52 chorych z rakiem nerkokomórkowym opornym na cytokiny osiągnięto wysoki odsetek odpowiedzi obiektywnych (ORR) wynoszący 44% oraz stwierdzono medianę czasu do progresji (TTP) wynoszącą 15,7 miesiąca, medianę czasu trwania odpowiedzi 23 miesięcy i medianę przeżycia całkowitego (OS) 29,9 miesiąca^[10].

W drugim badaniu II fazy na 62 chorych leczonych wcześniej sorafenibem odsetek odpowiedzi obiektywnych (ORR) wynosił 22,6%, mediana czasu trwania odpowiedzi wynosiła 17,5 miesiąca, mediana przeżycia wolnego od progresji (PFS) wynosiła 7,4 miesiąca, a mediana przeżycia całkowitego (OS) 13,6 miesiąca^[11]. Badanie potwierdziło skuteczność aksytynibu po wcześniejszym leczeniu inhibitorem kinazy tyrozynowej^[12].

Kolejne wieloośrodkowe badanie II fazy oceniło wpływ miareczkowania dawki leku na skuteczność leczenia. Chorzy tolerujący leczenie za pomocą 5 mg aksytynibu byli losowo przydzielani do ramienia ze zwiększoną dawką leku do 7 mg podawanego dwa razy dziennie, z kolejną eskalacją dawki do 10 mg dwa razy dziennie przy dobrej tolerancji leczenia, albo do ramienia bez miareczkowania dawki (leczenie stała dawką leku 5 mg). Pierwszorzędnym celem badania była ocena odsetków odpowiedzi na leczenie. Zaobserwowano istotną statystycznie różnicę odsetków odpowiedzi na korzyść strategii miareczkowania aksytynibu (54% w grupie z miareczkowaniem wobec 34% grupy bez miareczkowania)^[13]. W aktualizacji wyników badania stwierdzono również poprawę przeżycia całkowitego w grupie stosującej miareczkowanie dawki aksytynibu aż o 12,3 miesiąca (mediana przeżycia całkowitego 42,7 miesiąca w grupie z miareczkowaną dawką leku, mediana przeżycia całkowitego 30,4 miesiąca w grupie bez miareczkowania)^[14]. Badanie podkreśla istotność określenia indywidualnej optymalnej dawki aksytynibu w leczeniu raka nerkokomórkowego^[15].

Rolę aksytynibu w leczeniu II linii raka nerkokomórkowego określiło badanie III fazy AXIS^[9]. W tym badaniu na 723 chorych z zaawansowanym rakiem nerkokomórkowym po niepowodzeniu leczenia pierwszej linii aksytynib porównano z sorafenibem. W pierwszej linii leczenia 54% chorych otrzymywało sunitynib, 35% cytokiny, 8% bewacyzumab z interferonem α i 3% tensirolimus. Pierwszorzędowym punktem końcowym badania był czas przeżycia wolny od progresji, a drugorzędowym czas przeżycia całkowitego^[15][9]. W grupie otrzymującej aksytynib zaobserwowano poprawę mediany przeżycia wolnego od progresji (PFS), która wynosiła 6,7 miesiąca, podczas gdy w grupie otrzymującej sorafenib wynosiła ona 4,7 miesiąca. Mediana przeżycia całkowitego (OS) nie różniła się istotnie statystycznie pomiędzy oboma lekami (20,1 miesiąca w grupie otrzymującej aksytynib, 19,2 miesiąca w grupie otrzymującej sorafenib)^[16][9]. W analizie podgrup aksytynib u chorych otrzymujących wcześniej sunitynib lub cytokiny korzystniej wpływał na wydłużenie mediany przeżycia wolnego od progresji niż sorafenib, natomiast u chorych otrzymujących wcześniej bewacyzumab z interferonem α nie wykazano istotnej statystycznie różnicy mediany przeżycia wolnego od progresji^[15].

Nie przeprowadzono badań bezpośrednio porównujących skuteczność aksytynibu z niwolumabem lub kabozantynibem, natomiast niwolumab i kabozantynib wykazały wyższość nad ewerolimusem w ramach leczenia II linii^[9][9][17].

Aksytynib badano również w zastosowaniu w ramach pierwszej linii leczenia. W badaniu AGILE u chorych z przerzutowym rakiem nerkokomórkowym chorych losowo przydzielono do ramienia z aksytynibem lub sorafenibem. Nie wykazano różnicy mediany czasu przeżycia wolnego od progresji ani mediany czasu przeżycia całkowitego pomiędzy obiema grupami chorych, choć stwierdzono wyższy odsetek odpowiedzi w grupie stosującej aksytynib. Aksytynib nie został zarejestrowany w leczeniu I rzutu raka nerkokomórkowego^[18][19][9].

Przeciwwskazania

Do przeciwwskazań do stosowania aksytynibu należy nadwrażliwość na lek lub substancję pomocniczą^[8].

Dawkowanie

Początkowa dawka aksytynibu wynosi 5 mg dwa razy na dobę. U chorych tolerujących początkową dawkę (brak toksyczności powyżej 2 stopnia według NCI) po 2 tygodniach leczenia dawka może być zwiększona do 7 mg dwa razy na dobę, z wyjątkiem chorych leczonych z powodu nadciśnienia tętniczego lub z wartością ciśnienia tętniczego powyżej 150/90 Hg. Następnie po kolejnych dwóch tygodniach na podstawie podobnych kryteriów dawkę można zwiększyć do 10 mg dwa razy na dobę^[8].

W przypadku wystąpienia niektórych działań niepożądanych dawkę leku można zredukować do 3 mg dwa razy na dobę, a następnie w razie konieczności do 2 mg dwa razy na dobę^[8].

W przypadku pominięcia dawki nie przyjmuje się dodatkowej dawki, a kolejną dawkę przyjmuje się o zwykłej porze^[8].

Farmakokinetyka

Lek jest przyjmowany doustnie, może być przyjmowany z posiłkiem lub bez posiłku. Bezwzględna biodostępność wynosi 58% w porównaniu z podaniem dożylnym. Okres półtrwania w osoczu wynosi 2,5–6,1 godzin. Lek jest metabolizowany głównie w wątrobie przez CYP3A4/5, a w mniejszym stopniu przez CYP1A2, CYP2C19 oraz UGT1A1. Jest wydalany głównie z kałem, w mniejszym stopniu z moczem^[8].

Interakcje

Aksytynib jest metabolizowany głównie za pomocą CYP3A4/5 i w mniejszym stopniu przez CYP1A2, CYP2C19 i transferazę urydyno-difosfo-glukuronową (UGT) 1A1. Jednoczesne stosowanie aksytynibu z silnymi inhibitorami CYP3A4/5 (ketokonazol, itrakonazol, klarytromycyna, erytromycyna, atazanawir, indynawir, nefazodon, nelfinawir, rytonawir, sakwinawir i telitromycyna) może być przyczyną zwiększenia stężenia leku. Podczas leczenia aksytynibem w miarę możliwości unika się stosowania silnych inhibitorów CYP3A4/5, a jeśli ich podanie jest niezbędne to może być konieczne dostosowanie dawki aksytynibu. Jednoczesne stosowanie silnych induktorów CYP3A4/5 (ryfampicyna, fenytoina, karbamazepina, ryfabutyna, ryfapentyna, fenobarbital oraz preparaty dziurawca zwyczajnego) może zmniejszać stężenie aksytynibu. Jeśli jest konieczne jednoczesne stosowanie induktorów CYP3A4/5 to może być konieczne dostosowanie dawki aksytynibu. Nie oceniono wpływu inhibitorów CYP1A2 i CYP2C19 na metabolizm aktytynibu^[8].

Aksytynib nie hamuje CYP2A6, CYP2C9, CYP2C19, CYP2D6, CYP2E1, CYP3A4/5, CYP2C8 oraz UGT1A1. Lek potencjalnie może hamować CYP1A2 i powodować wzrost stężenia w osoczu metabolizowanych przez niego leków. Aksytynib nie indukuje CYP1A1, CYP1A2 oraz CYP3A4/5^[8].

Działania niepożądane

Do działań niepożądanych leku należą:

• bardzo często^[a]: niedoczynność tarczycy, zmniejszenie apetytu, ból głowy, zaburzenia smaku, nadciśnienie tętnicze, krwotok, duszność, kaszel, dysfonia, biegunka, nudności, wymioty, ból brzucha, zaparcia, zapalenie jamy ustnej, dyspepsja, erytrodyzestezja dłoniowo-podeszwowa (zespół ręka-stopa), wysypka, suchość skóry, ból stawów, ból kończyn, białkomocz, zmęczenie, astenia, zapalenie błon śluzowych, zmniejszenie masy ciała,
• często^[b]: niedokrwistość, małopłytkowość, nadkrwistość, nadczynność tarczycy, odwodnienie, hiperkaliemia, hiperkalcemia, zawroty głowy, szumy uszne, epizody niewydolności serca, żylne i tętnicze epizody zakrzepowo-zatorowe, ból jamy ustnej i gardła, ból w nadbrzuszu, wzdęcie, guzki krwawnicze, ból języka, perforacja przewodu pokarmowego i przetoka, hiperbilirubinemia, świąd, rumień, łysienie, ból mięśni, niewydolność nerek, zwiększenie stężenia lipazy, zwiększenie aktywności aminotransferazy alaninowej, zwiększenie aktywności aminotransferazy asparaginowej, zwiększenie aktywności amylazy, zwiększenie stężenia fosfatazy zasadowej, zwiększenie stężenia kreatyniny, zwiększenie stężenia TSH,
• niezbyt często^[c]: neutropenia, leukopenia, zespół tylnej odwracalnej encefalopatii.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Cezary Szczylik, Bernard Escudier, Camillo Porty: Rak nerki. Współczesna diagnostyka i terapia. Termedia, 2017. ISBN 978-83-7988-185-7.