23 Pułk Ułanów Grodzieńskich

23 Pułk Ułanów Grodzieńskich

Odznaka pamiątkowa 23 puł.
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Grodzieńskich
Tradycje
Święto	1 czerwca[a]
Nadanie sztandaru	13 sierpnia 1922
Dowódcy
Pierwszy	płk Franciszek Kaczkowski
Ostatni	ppłk dypl. Zygmunt Miłkowski
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa bitwa pod Piotrkowem (4–6 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Wilno (1923)[2] Podbrodzie (1928, 1932)[3][4] Postawy
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Wileńska Brygada Kawalerii
Multimedia w Wikimedia Commons

23 Pułk Ułanów Grodzieńskich (23 p.uł.) – oddział kawalerii Wojska Litwy Środkowej i Wojska Polskiego II RP oraz Armii Krajowej.

Pułk stacjonował w garnizonie Postawy. Święto pułkowe obchodzono 1 czerwca w rocznicę powstania pułku.

Oddział sformowany został w wyniku połączenia IV dywizjonu 3 pułku strzelców konnych, 211 pułku ułanów i 2 dywizjonu huzarów Litwy Środkowej. Numer „23" otrzymał 1 czerwca 1921.

Jednostka nawiązywała do tradycji 23 pułku Ułanów Litewskich z powstania listopadowego^[5].

W walkach o granice II Rzeczypospolitej wzięło udział kilka jednostek kawaleryjskich, do których to bojowych tradycji i ciągłości organizacyjnej odwoływał się 23 pułk Ułanów Grodzieńskich.

Jednym z nich był utworzony w ramach Samoobrony Ziemi Grodzieńskiej oddział konnych wywiadowców Grodzieńskiego pułku strzelców por. Stanisława Czeczułowicza. W grudniu 1918^[b] liczył on 3 oficerów, 43 szeregowych i 34 konie^[7]. W styczniu 1919 zwiadowcy walczyli z oddziałami niemieckiej armii Ober-Ostu. 4 lutego 1919, kawalerzyści półszwadronu Ziemi Grodzieńskiej złożyli przysięgę wojskową, a 22 lutego zostali włączeni w skład Dywizji Litewsko-Białoruskiej, stacjonującej w owym czasie w Wołkowysku, stanowiąc jej kawalerię dywizyjną. W kwietniu 1919 półszwadron walczył w rejonie Baranowicz^[8]. Tam został wzięty do niewoli sowieckiej, a następnie bestialsko zamordowany por. Stanisław Sołtan^[9]. Wiosną 1919 półszwadron został przeformowany w szwadron Ułanów Grodzieńskich. 26 stycznia 1920, z oddziałów konnych wywiadowców Mińskiego i Wileńskiego pułku strzelców utworzono 2 szwadron Ułanów Grodzieńskich pod dowództwem por. Władysława Kamińskiego. Kilka dni później, oba dywizjony utworzyły III dywizjon 3 pułku strzelców konnych, pod dowództwem rtm. Jerzego Ursyna Niemcewicza. Dywizjon nadal wykonywał zadania jazdy organicznej Dywizji LB^[10].
W trakcie lipcowego odwrotu sformowano kolejny szwadron. Wówczas dywizjon rtm. Jerzego Ursyna Niemcewicza liczył 15 oficerów, 4 podchorążych, 2 lekarzy i 546 szeregowych. Koni wystarczyło tylko dla około 50% stanu osobowego. W sierpniu dywizjon walczył w bitwie warszawskiej, a na przełomie września i października wziął udział w bitwie niemeńskiej. Następnie dołączył do grupy wojsk gen. Lucjana Żeligowskiego, których zadaniem było opanowanie Wilna, i 9 października 1920 wkroczył na czele oddziałów polskich do Wilna^[11].
Będąc w składzie Wojsk Litwy Środkowej, dywizjon przyjął nazwę Grodzieńskiego pułku ułanów i wszedł w skład Wileńskiej Dywizji Jazdy^[12]. 21 października 1920 do pułku włączony został Oddział Jazdy Kresowej rtm. Konrada Łozińskiego. W tym składzie, w dniach 12–25 listopada 1920, pułk uczestniczył w zagonie na Kiejdany. W lutym pułk został uzupełniony przez część III dywizjonu 2 pułku strzelców konnych (II dywizjon huzarów)^[13].

Kolejną formacją, do której tradycji odwołuje się 23 pułk ułanów, był sformowany na początku lipca 1920 w Wilnie ochotniczy pułk jazdy rtm. Jerzego Dąbrowskiego, którego trzon stanowił IV dywizjon 3 pułku strzelców konnych^[14]. W jego składzie był też szwadron marszowy i szwadron karabinów maszynowych pułku Jazdy Tatarskiej oraz oddział konnych wywiadowców Nowogródzkiego pułku strzelców. Oddział nazywany był pułkiem Obrony Wilna lub Jazdą rtm. Dąbrowskiego^[15][16]. Po walkach w obronie Wilna do swej macierzystej formacji odszedł szwadron marszowy pułku Jazdy Tatarskiej, a rtm. Dąbrowski otrzymał rozkaz sformowania 211 ochotniczego pułku ułanów^[17]. Ułani nadniemeńscy walczyli w bitwie warszawskiej, a następnie niemeńskiej. Potem dołączyli do grupy wojsk gen. Lucjana Żeligowskiego i w ich składzie ruszyli na Wilno. Pod koniec stycznia 1921 roku, 211 ochotniczy pułk Ułanów Nadniemeńskich został przeformowany w 23 pułk Ułanów Nadniemeńskich^[18].

Rozkazem dowódcy wojsk Litwy Środkowej gen. Żeligowskiego z 30 maja 1921, dotychczasowy pułk Ułanów Grodzieńskich oraz pułk Ułanów Nadniemeńskich zostały połączone w jeden pułk jazdy – 23 pułk Ułanów Grodzieńskich^[19].

 Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918-1920[20]
st. uł. Adam Bałaga kpr. Jan Bargłowski plut. Mieczysław Bieniasz pchor. Stanisław Eustachy Branicki kpr. Kazimierz Bychowski uł. Stefan Czernic kpr. Julian Czuczeło nr 3793[c] rtm. Stanisław Czuczełowicz nr 2134[d] rtm. Jerzy Dąbrowski mjr Władysław Dąbrowski ppor. Kazimierz Ertman plut. Gustaw Iwanicki st. wchm. Michał Jabłoński pchor. Mieczysław Janusz st. uł. Józef Jurkiewicz	uł. Jan Jagodziński por. Władysław II Kamiński nr 2136[e] ppor. Franciszek Karassek kpr. Dominik Kłunejko ppor. Bolesław Kochanowski nr 4070[f] st. uł. Wacław Ledziński rtm. Konrad Łoziński ppor. Stanisław Malecki ppor. Bronisław Malinowski kpr. Józef Maziec nr 4157[g] plut. Rudolf Neugebauer nr 2181[h] ppor. Stanisław XI Nowicki pchor. Kazimierz Orechwa ppor. Jan Pietraszko plut. Piotr Prejss	wachm. Stanisław Skarżyński nr 4115[i] plut. Apolinary Skobelki kpr. Michał Skowroński ppor. Józef Skrzypkowski ppor. Julian Sokołowski śp. ppor. Stanisław Sołtan nr 4925[j] ppor. Stanisław Sołtykiewicz ppor. Marek Roman Stempkowski plut. Oskar Stumbers plut. Stanisław Trochimowicz plut. Michał Tuczkowski nr 2154[k] st. uł. Julian Turbak wachm. Bronisław Wąsowicz nr 165[l] uł. Kazimierz Więckowski nr 4286[m]

30 maja 1921 dotychczasowy pułk Ułanów Grodzieńskich oraz pułk Ułanów Nadniemeńskich zostały połączone w jeden pułk jazdy – 23 pułk Ułanów Grodzieńskich. Do maja 1922 pułk stacjonował poszczególnymi szwadronami we wsiach na Wileńszczyźnie. Po przyłączeniu Litwy Środkowej do Rzeczypospolitej, pułk w latach 1922–1924 wchodził w skład III Brygady Jazdy, w latach 1924–1937 był jednostką organiczną 3 Samodzielnej Brygady Kawalerii, a po reorganizacji kawalerii wiosną 1937 wszedł w skład Wileńskiej Brygady Kawalerii^[21].

Koszary

Do końca 1921 pododdziały 23 pułku ułanów pozostawały w różnych punktach linii demarkacyjnej, a przez kolejne kilka miesięcy kwaterowały w rozproszeniu w Mejszagole, Strzelczykach i Wielkiej Rzeszy. Dopiero od kwietnia 1922, kiedy Koszary Kalwaryjskie w Wilnie opuścił 13 pułk Ułanów Wileńskich, 23 puł. wszedł w jego miejsce. W 1927 po raz kolejny pułk przeszedł na kwatery polowe^[n]. Dowództwo, drużyna dowódcy pułku, szkoła podoficerska, pluton łączności i trębaczy, ambulans sanitarny i weterynaryjny oraz oddział koni remontowych stanęły w Podbrodziu, 1. i 2. szwadron w Nowych Święcianach, pozostałe szwadrony liniowe oraz pluton ckm w dawnym klasztorze bazylianów w Berezweczu, szwadron ckm bez jednego plutonu w Białym Dworze^[22]. W październiku 1929 szwadron 1. i szwadron ckm zamieniły się miejscami postoju. W Podbrodziu pododdziały zajmowały aż 18 wynajmowanych kwater, rozrzuconych w odległości do 4 km od siebie. Dodatkowo własnymi siłami żołnierze wybudowali dwie drewniane stajnie, odpowiednio na 50 i 80 koni. Latem 1930 rozpoczęto w Podbrodziu budowę pierwszego w II Rzeczypospolitej nowego kompleksu koszarowego dla pułku kawalerii. 23 października, do niewykończonych jeszcze koszar, wprowadził się 2/23 puł. Kilka dni później dołączyły do niego szwadrony z Berezwecza. 10 listopada 1932 do nowo oddanych budynków wprowadził szwadron ckm^[22].

W 1935 pułk przeprowadził się do nowo wybudowanych koszar w Postawach. Jako pierwszy 5 stycznia przeniósł się do Postaw z Białego Dworu 1. szwadron, w drugiej połowie stycznia – 2. szwadron z Podbrodzia, a w trzeciej dekadzie kwietnia reszta pododdziałów pułku. Szwadron zapasowy 23 puł stacjonował w Grodnie^[23].

Do dziś (2020) z koszar w Podobrodziu (ul. Vilniaus 100) zachował się tylko jeden, częściowo przebudowany obiekt, mieszczący pierwotnie dowództwo pułku. Pamiątką po polskich kawalerzystach jest dawny kościół garnizonowy (ul. Bażnyćios 20) będący siedzibą parafii wojskowej pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa^[24].

Koszary w Postawach zachowały się do dziś (2020) praktycznie w całości i stanowią jeden z najcenniejszych zabytków polskiego budownictwa wojskowego okresu międzywojennego. Kompleks podzielony jest między kilku użytkowników: bloki FKW pełnią nadal funkcje mieszkalne, stajnie stoją po części nieużytkowane, po części zajęte przez różne firmy i magazyny; opuszczone koszarowce niszczeją, a w zabudowaniach pomocniczych kwateruje Postawski Oddział Pograniczny i szpital wojskowy organów Służby Pogranicznej^[25].

Zajmowane przez szwadron zapasowy Koszary Bema w Grodnie zostały rozebrane, a ich teren zabudowany jest obecnie nowymi blokami mieszkalnymi^[26].

Konie

Pułk starał się ujednolicać maści koni w szwadronach według następujących kryteriów: 1. szwadron – konie ciemnogniade, 2. szwadron – gniade, 3. szwadron – jasne kasztany, 4. szwadron – kare, szwadron ciężkich karabinów maszynowych – gniade, pluton łączności – odmastki, pluton trębaczy – siwe^[27].

Pułk w planie mobilizacyjnym „S”[28]
Nazwa pododdziału	Termin	Miejsce mobilizacji
dowódca pułku z drużyną	alarm	Postawy
pluton łączności
1÷4 szwadrony
szwadron karabinów maszynowych
drużyna dowódcy dywizjonu kawalerii nr 31	7	Grodno
szwadron kawalerii nr 1/21	7
pluton ckm nr 31	7
Kwatera Głowna nr 108 (II eszelon)	4
poczta polowa nr 68	4
Sąd polowy nr 103	4
kolumna taborowa nr 371	6
kolumna taborowa nr 372	8
szwadron marszowy 1/23 puł	18
pluton marszowy 1/103 szwadronu pionierów	18
pluton marszowy nr 1/31	30
szwadron zapasowy	do 15

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[29][o]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku	ppłk dypl. Zygmunt II Miłkowski
I zastępca dowódcy	ppłk dypl. Jan Monwid-Olechnowicz
adiutant	rtm. Antoni Bohdan Słapczyński
naczelny lekarz medycyny	por. lek. Antoni Kłopotowski
lekarz weterynarii	por Czesław Jan Wojciechowski
komendant rejonu PW Konnego	rtm. adm. (kaw.) Wacław Kosiński
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Stanisław Bohdan Rusiecki
oficer mobilizacyjny	rtm. adm. (kaw) Szczęsny Rożałowski
zastępca oficera mobilizacyjnego	por. Mieczysław Niziński
oficer administracyjno-materiałowy	rtm. Grzegorz Druhowino
dowódca szwadronu gospodarczego	rtm. Wacław Totjew
oficer gospodarczy	kpt. int. Władysław Czarnocki
oficer żywnościowy	chor. Michał Skowroński
dowódca plutonu łączności	por. Juliusz Stanisław Ciosiński
dowódca plutonu kolarzy	vacat
dowódca plutonu ppanc.	por. Konrad Szumski-Szauman
dowódca 1 szwadronu	rtm. Józef Kozicki
dowódca plutonu	por. Kazimierz Szalewicz
dowódca 2 szwadronu	por Zygmunt Józef Romanowski
dowódca plutonu	ppor. Wiktor Jackiewicz
dowódca plutonu	ppor. Olgierd Jan Kiersnowski
dowódca 3 szwadronu	rtm. Tadeusz Szymankiewicz
dowódca plutonu	por. Henryk Józef Rymaszewski
dowódca plutonu	ppor. Zdzisław Andrzej Biliński
dowódca 4 szwadronu	por. Bolesław Józef Janowski
dowódca plutonu	ppor. Marian Władysław Drzewiecki
dowódca szwadronu km	por. Borys Sztark
dowódca plutonu	por. Jerzy Jan Kubin
dowódca szwadronu zapasowego	rtm. Bernard Romanowski
zastępca dowódcy	vacat
na kursie	rtm. Zygmunt Mackiewicz
na kursie	por. Edward Ludomir Kukiel-Krajowski
na kursie	por. Józef Ogoniek

Kampanię wrześniową pułk odbył w ramach Wileńskiej BK. Pierwszą walkę stoczył w okolicach m. Lubień. 5 września otrzymał rozkaz skierowania się w rejon Przedborza. Pułk został wzmocniony II baterią 3 dywizjonu artylerii konnej; dotarł tam 6 września po południu. Po przeprowadzeniu rozpoznania 2 szwadronem okazało się, że miejscowość zajęta jest przez piechotę i oddziały zmotoryzowane wroga. W tej sytuacji ppłk Zygmunt Miłkowski postanowił przeprowadzić atak z zaskoczenia i opanować Przedbórz. Podczas przygotowywania ataku pułk otrzymał drogą radiową rozkaz powrotu do brygady, która miała znajdować się w marszu na Niewierszyn. Zgodnie z rozkazem, pułk znalazł się w nakazanym rejonie przed świtem 7 września. Nie zastając tam własnych oddziałów, przemaszerował do lasów w okolicy Jaksonka.

Tego samego dnia około południa wyruszył drogą na Opoczno. W czasie przemarszu atakowany był przez lotnictwo nieprzyjaciela, które jednak nie zdołało wyrządzić większych szkód. Kiedy okazało się, że Opoczno zajęte jest przez Niemców płk Miłkowski wydał rozkaz przejścia swego zgrupowania do lasów brudzewickich. W nocy z 8 na 9 września pułk skierował się z rejonu Studzianny do lasów pod Przysuchą. W czasie przemarszu doszło do potyczki z niewielkim oddziałem niemieckim w okolicy Gielniowa, który po krótkiej walce został odrzucony, ale tabor pułku podczas tej potyczki uległ rozproszeniu. W nocy z 9 na 10 września oddziały polskie zostały otoczone w lasach w okolicy Przysuchy. Aby umożliwić wyjście z okrążenia, żołnierze 2 baterii 3 dak-u na rozkaz dowódcy zdemontowali i zniszczyli działa w okolicy Przysuchy i Ruskiego Brodu. W celu wydostania się z okrążenia, dowódca zarządził nocne natarcie, po którym pułk miał kierować się w Góry Świętokrzyskie. W nocy z 9 na 10 września doszło do walki z piechotą niemiecką. Po tym starciu oddział niemiecki został odrzucony, ale jednocześnie okazało się, że szwadrony 3. i 4. zostały odcięte od sił głównych. W tej sytuacji dowódca wydał rozkaz rozproszenia jednostki i przebijania się małymi grupami do rejonu Świętej Katarzyny.

Od 11 do 13 września dotarła tam większość rozbitych grup, lecz nie doszło do odtworzenia pułku. Niektóre drobne oddziały przekroczyły Wisłę, inne pozostały w Górach Świętokrzyskich aż do połowy października 1939 roku, kiedy zakończyły walkę.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Dowództwo
dowódca pułku	ppłk dypl. Zygmunt Miłkowski
zastępca dowódcy	mjr Edward Pisula
kwatermistrz	mjr Stanisław Rusiecki
adiutant	rtm. Antoni Słapczyński
oficer ordynansowy	ppor. Romuald Rodziewicz
oficer informacyjny	rtm. Szczęsny Rożałowski
oficer broni i gazu	rtm. Wacław Kosiński
oficer do zleceń	ppor. Jerzy Jazdowski
dowódca szwadronu gospodarczego	rtm. Tadeusz Szymankiewicz
oficer żywnościowy	chor. Michał Skowroński
oficer płatnik	por. int. Władysław Czarnocki
lekarz pułku	por. lek. Antoni Kłopotowski
lekarz weterynarii	por. lek. wet. Czesław Wojciechowski
kapelan	ks. Józef Król
1 szwadron
dowódca	rtm. Józef Kozicki
dowódca plutonu	por. Jan Wiltowski
dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Borkowski
dowódca plutonu	ppor. Mikołaj Łapiński
2 szwadron
dowódca	rtm. Zygmunt Mackiewicz
dowódca plutonu	por. Zygmunt Romanowski
dowódca plutonu	pchor. Marszewski
dowódca plutonu	ppor. Cezary Haller de Hallenburg
3 szwadron
dowódca	por. Juliusz Ciosiński
dowódca plutonu	ppor. Zdzisław Sas-Biliński
dowódca plutonu	ppor. Karol Różycki
dowódca plutonu	ppor. Józef Lipkowski
4 szwadron
dowódca	por. Bolesław Janowski
dowódca plutonu	ppor. Marian Drzewiecki
dowódca plutonu	ppor. Sławomir Zdrojewski
dowódca plutonu	por. Niemczynowicz
szwadron ckm
dowódca	por. Borys Sztark
dowódca plutonu	por. Jerzy Kubin
dowódca plutonu	ppor. Wiktor Jackiewicz
dowódca plutonu	ppor. Jerzy Jazdowski
pododdziały specjalne
dowódca plutonu ppanc.	por. Józef Ogoniek
dowódca kolarzy	por. Czesław Szurmiak
dowódca łączności	por. Henryk Rymaszewski
Pododdziały pozostające na obszarze krajowym, podporządkowane dowódcy OK nr III:
dowódca szwadronu marszowego (mob. Nowa Wilejka)	rtm. Wacław Ursyn-Szantyr (zm. 15 IX, Zboiska)
dowódca szwadronu marszowego	por. Konrad Szuman-Szumski
dowódca szwadronu zapasowego (mob. Grodno)	rtm. Bernard Romanowski

Pułk został odtworzony w AK przez por. Jarosława Gąsiewskiego w lutym 1944. Pułk walczył na Wileńszczyźnie oraz Nowogródczyźnie. Następnie w Puszczy Kampinoskiej. Jednostka została rozbita przez Niemców 27–29 września 1944.

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Sztandar dla pułku został ofiarowany przez mieszkańców ziemi grodzieńskiej^[31]. 13 sierpnia 1922 roku został poświęcony i wręczony w Wilnie na placu Łukiskim przez Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego^[32].

Powrześniowe losy sztandaru

Sztandar towarzyszył pułkowi w czasie jego działań bojowych. Po nocnych walkach z 9 na 10 września dowódca pułku ppłk dypl. Zygmunt Miłkowski resztki pobitego oddziału podzielił na małe grupki, które miały przedzierać się przez linie wroga. Tej samej nocy sztandar, owinięty w papę, zakopał w pobliżu małego strumyczka na skraju wysokopiennego lasu koło gajówki pod Przysuchą prawdopodobnie szef łączności pułku por. Henryk Rymaszewski. Wersję podważa relacja Borysa Sztarka, który w oflagu w Gross-Born II-B od Rymaszewskiego dowiedział się, że sztandar zabrał ze sobą plut. Kiełczewski, by przewieźć go do garnizonu w Postawach. Istnieją jeszcze inne wersje opisujące powrześniowe losy sztandaru. Kilka z nich zakłada, ze sztandar spłonął w czasie pożaru kościoła lub domu w którym był przechowywany^[33].

 Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 4, poz. 43 z 30 stycznia 1923 roku. Posiada kształt krzyża maltańskiego, którego ramiona pokryte są przezroczystą emalią pomarańczowa z białą obwódką. W jego centrum biała tarcza w srebrnej obwódce z numerem 23. Między ramionami krzyża srebrne ażurowe orły. Jednoczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze i emaliowana. Na rewersie grawerowany numer, stopień i nazwisko. Wymiary: 38x38 mm. Projekt: Witold Łada-Zabłocki. Wykonanie: Wiktor Gontarczyk - Warszawa^[34][35].

 Osobny artykuł: Barwy jednostek kawalerii Wojska Polskiego.

Proporczyk	Opis[36][37]
	Proporczyk pomarańczowo-biały z paskiem biało-pomarańczowym pośrodku
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok pomarańczowy[38]
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy pomarańczowe, wypustka pomarańczowa[39]
	„Łapka” (do 1921[p]) – karmazynowa[q]

 Osobny artykuł: Żurawiejka.

W boju krepkij, w miru sławnyj „Dwadcat trietij” – prawosławnyj!	Kto przykładem w boju świeci? To jest pułk dwudziesty trzeci!
Wodku pijut, samyj gławnyj, „Dwadcat trietyj” – prawosławnyj!	Są naiwni jak te dzieci, Ułański dwudziesty trzeci[41]!

 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 23 Pułku Ułanów Grodzieńskich.

Dowódcy pułku

• płk Franciszek Kaczkowski (X 1920 – VI 1921)
• ppłk Witold Łada-Zabłocki (1921-1922)
• płk Mariusz Zaruski (1922-1923)
• ppłk Stanisław Riess de Riesenhorst (III^[42] – VI 1923 → Rezerwa Oficerów Sztabowych DOK V^[43])
• ppłk kaw. Aleksander Zelio (VI 1923^[44] - 5 XI 1928 → rejonowy inspektor koni Lublin)
• ppłk kaw. Kazimierz Duchnowski (XI 1928 - 1931)
• ppłk dypl. Józef Świerczyński (1931-1938)
• ppłk dypl. Zygmunt Miłkowski (1938-1939)
• por. AK Jarosław Gąsiewski „Jar” (1943-1944)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• mjr kaw. Henryk Grabowski (1923)
• mjr kaw. Aleksander Domaradzki (1924)
• mjr kaw. Walenty Mazurkiewicz (do IV 1928 → rejonowy inspektor koni Postawy^[45])
• ppłk kaw. Stanisław Klepacz (IV 1928 – VI 1930 → zastępca dowódcy 2 pszwol.)
• ppłk kaw. Kazimierz Kosiarski (VI 1930 – III 1932 → dowódca 18 puł.^[46])
• mjr / ppłk dypl. kaw. Antoni Gustaw Witkowski (III 1932^[46] – 1938 → szef sztabu Kresowej BK)
• ppłk dypl. kaw. Jan Monwid-Olechnowicz (1939)
• mjr kaw. Edward Pisula (VIII – IX 1939)

II zastępcy dowodcy pułku - kwatermistrzowie

• mjr kaw. Stanisław Rusiecki (do IX 1939)

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[47] oraz Muzeum Katyńskie^[48][r][s].

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Bobiatyński Stanisław	podporucznik rezerwy		majątek Zacisze, pow. dziśnieński	Katyń
Jackowski Władysław[51]	plut. pchor.	żołnierz zawodowy		Katyń
Szalewicz Kazimierz	porucznik	żołnierz zawodowy		ULK

Kawaleryjskie tradycje 23 pułku Ułanów Grodzieńskich kultywuje Stowarzyszenie Kawalerii Ochotniczej im. 23 Pułku Ułanów Grodzieńskich z siedzibą w Żyrardowie^[52].

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Franciszek Wiktor Karassek: Zarys historji wojennej 23-go pułku ułanów grodzieńskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 23 pułk ułanów. T. 34. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2020, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Fenix editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• "Almanach oficerski": praca zbiorowa, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1923
• "Księga jazdy polskiej": pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993
• Bohdan Królikowski, Czas ułanów – wyd. Bellona, Warszawa 1993.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914–1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Jan Przemsza Zieliński, Wrześniowa Księga Chwały Kawalerii Polskiej – wyd. Bellona.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
• Zdzisław Żygulski (jun.), Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.