Medya Devleti
Şuraya yönlendir:
- Medler
Medya Devleti Maday | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Medya devletinin kapsadığı bölge | |||||||||||
| Başkent | Ekbatan | ||||||||||
| Resmî dil(ler) | Med dili | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Medce | ||||||||||
| Resmî din | Politeizm, Zerdüştçülük | ||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 2.800.000 km2 | ||||||||||
| |||||||||||
| Günümüzdeki durumu |  Azerbaycan
 Pakistan | ||||||||||
Medya (Azerbaycanca: Midiya dövləti), Midiya (Grekçe: Μῆδοι), Mada (Farsça: Māda-)[1] ya da Maday[2][3] ( İbranice: מָדַי, translit: Maday) — MÖ 728–MÖ 549 yılları arasında var olmuş eski bir doğu imparatorluğu,[4] ayrıca kuzeyde Aras nehri ve Elbruz Dağı'na, doğuda Deşti-Kevir çölüne, batıda ise Zagros Dağları'na kadar uzanan tarihi bir bölgedir.
Adı
Madalılar (medyalılar), tarihin sahnesine MÖ I. binyılın başlarında çıkmışlardır. Onların adları Asur yıllıklarında ilk kez IX. yüzyılın 30'lu yıllarında geçmektedir. III. Salmanasar (MÖ 860–825) onların ülkesine Amadai adını verir. Daha sonra Maday, Matay ve Amaday adları da kullanılmıştır.
Herodot, Medya'nın adının, antik Yunan efsanesi "Yason ve Argonotlar Hakkında Efsane"de Kolkhis hükümdarı Eetion'un büyücü kızı Medea'nın adından türetildiğini belirtir.[5] Ayrıca, Medyalıların eski zamanlarda Ariler olarak adlandırıldığını yazar.[6] Hint-Avrupa dillerinin hiçbiri aracılığıyla Medya kelimesinin anlamını belirlemek, etimolojisini açıklamak mümkün olmamıştır.[7] Bununla birlikte, Herodot'un bahsettiği altı Medya kabilesinin adlarının İran dilleri aracılığıyla açıklanmasına yönelik girişimlerde bulunulmuş, ancak yine de başarılı bir sonuç elde edilememiştir.[8][9]
Herodot şöyle belirtir:
| “ | "Deyok, dağınık halde olan Medya kabilelerini bir araya toplayarak onların üzerinde hükümranlık kurdu. Şimdi bu ittifaka Buslar, Paratagenler, Struksatlar, Ariazantlar, Budiler ve Maglar dahildir." — Herodot, VII, 62 | ” |
Lagaş hükümdarı Gudea (MÖ 2143 – 2124), "Mada"dan "yeşillikler ülkesi" olarak bahseder.[10] III. Ur Hanedanı'ndan hükümdar Šulgi'nin (MÖ 2095–2048) Medya Kalesi (Sümerce: "bád mada ki") adlı bir kale inşa ettirdiği belirtilir.[11] Kaynakta "bad mada ki" olarak geçen ifadede "ki" parçacığı, coğrafi adları belirtmek için kullanılan bir ekdir. Bu ifadede "mada" parçacığını çoğu araştırmacı "iç bölge" olarak tercüme eder. Ancak Mada, çoğu zaman Martu, Subaru, Anşan, Kimaş, Kuti gibi küçük bölgelere ait coğrafi bir ad olmuştur. III. Ur Hanedanı'ndan hükümdar Šu-Sin (MÖ 2038–2030), Zagros çevresindeki şehirlere ve bölgelere ordu göndermiş ve bu sırada Madadan büyük miktarda altın yağmalamışlardı.[11]
G. Gaybullayev yazıyor:
| “ | "Maday (Matay) başlangıçta Türk kökenli bağımsız büyük bir kabilenin, ardından kabileler birliğinin ve MÖ 673 yılından itibaren bir devletin ve ülkenin adıdır. Demek ki, Maday hem bir etnonim hem de bir etnotoponimdir. Medya devleti kurulduktan sonra Maday etnonimi, bu devletin kapsadığı bölgede hem Madayların hem de başka dillerde konuşan kabilelerin ortak Medyalı adını almıştır. Son araştırmalar, Maday ve Matay etnosunun İran kökenli değil, Altay veya Türk kökenli olduğunu göstermiştir." — G. Gaybullayev Azerbaycanlıların etnogenezi üzerine. Cilt 1. Bakü: 1991, s.274 | ” |
Maday etnik adını taşıyanların Türk kökenli olduğu fikrini doğrulayan faktörlerden biri, bugün hala Kazakistan'da Matay, Atalık-Matay, Kapçakay Matay, Gence-Matay[12], Tuva'da XIII. yüzyılda Madı[13] (Türk dillerinde a-ı değişimi karakteristik bir durumdur), Madı-koşun ve Mat[14], Sibirya ve Altay'da Maadı, Madar ve Maxtar[15] (Mada, Mata ve Türk kökenli kabilelerin, örneğin, Avşar, Avar, Bulgar, Kaçar, Kenger, Hazar gibi kabileler için karakteristik olan "ar", "er" – erkek, yiğit, savaşçı kelimelerinden) kabilelerinin varlığıdır.[16]
- ^ Azərbaycan tarixi (yeddi cilddə). Bakı: 2007, I cild.
- ^ Q. Qeybullayev. Azərbaycan türklərinin təşəkkül tarixindən. Bakı: ADN, 1994, səh. 70–92
- ^ X. Xəlili. Azərbaycan türklərinin etnogenezi və milli inkişaf tarixi. Bakı: 2007
- ^ İqrar Əliyev. Midiya tarixi. Bakı: Elm, 1960, səh. 224. "Midiya Şərqin birinci imperiyası kimi tarix səhnəsinə çıxdı".
- ^ The Medes, History of Herodotus (7.62)
- ^ History of Herodotus (7.62) "Предводителем мидян был Тигран из [рода] Ахеменидов. В древности все называли их ариями. После прибытия к этим ариям колхидянки Медеи из Афин и они также изменили свое имя. Так гласит о них мидийское предание"
- ^ Diakonoff, I. M. "Media" in The Cambridge History of Iran, Vol. 2, Edited by Ilya Gershevitch, 36–148, Cambridge, England, Cambridge University Press, 1985, ISBN 0521200911, 9780521200912, p. 57
- ^ Elena Efimovna Kuzʹmina, J. P. Mallory, The origin of the Indo-Iranians, Volume 3, published by: BRILL, 2007, ISBN 900416054X, 9789004160545, p.371
- ^ Q. Qeybullayev. Azərbaycan türklərinin təşəkkül tarixindən. Bakı: 1994, səh. 76
- ^ Gud Cyl A, XIV, 7–9 in SAK: 104. 105; Jacobson 1953, JCS 7: 40, n. 47.
- ^ a b RLA II: 141b-142a; SAK: 231 Jahr 35 u. 36; Lau 1996, Old Babylonian Temple Records: 3.
- ^ Гейбуллаев Г. А. К этногенезу азербайджанцев. Том 1. Баку: 1991, стр. 252
- ^ История Тувы. М., 1964, стр. 201, 215
- ^ История Тувы. М., 1964, стр. 242–243
- ^ Гейбуллаев Г. А. К этногенезу азербайджанцев. Том 1. Баку: 1991
- ^ Q. Qeybullayev. Azərbaycan türklərinin təşəkkül tarixindən. Bakı: Elm, 1994, səh. 70–71.
