Kinzi Kalesi
41°03′49″K 42°22′33″D / 41.06361°K 42.37583°D / 41.06361; 42.37583Tamamlanma Orta Çağ Yükseklik Mimari Gürcü mimarisi Teknik ayrıntılar Malzeme Taş, kireç harcı
Kinzi Kalesi veya Kindzi Kalesi (Gürcüce: ქინძის ციხე), tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı Bağdaşen köyünün kuzeybatısında Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir.[1] Günümüzde Bağdaşen köyü sınırları içinde bulunduğu için "Bağdaşan Kalesi" veya "Kinzodamal Kalesi" olarak da adlandırılmaktadır.[2]
Tarihçe
Kinzi Kalesi veya Kindzi Kalesi, Orta Çağ'da Gürcistan sınırları içinde yer alan Kindzotamali köyünün kalesiydi. 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre o tarihte Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Güney nahiyesinde Tamali (Damal) adını taşıyan iki köy bulunuyordu. Kinzi Kalesi'nin kuzeybatısında bulunan Tamali köyünde 9 hane yaşıyordu. Kalenin güneydoğusunda bulunan Tamali köyü, muhtemelen diğerinden ayırt edilebilmesi için Osmanlı tahrir defterinde "Kinzdamal" (رباط كنزدمال) adıyla kaydedilmiştir. Kinzdamal köyünde 45 Hristiyan hane bulunuyor ve nüfusun çoğunluğu Gürcülerden oluşuyordu.[3] Kinzi Kalesi'nin ne zaman inşa edildiği bilinmektedir. Bununla birlikte kuzey duvarı ve burçları üzerindeki tepe mazgallarının Orta Çağ'dan kalma Şeytan Kalesi ve Kurt Kale tepe mazgallarıyla benzer yapıda olması, bu kalenin de aynı dönemde inşa edildiğini düşündürmektedir.[4] Kinzi Kalesi Osmanlılar 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Nitekim Gürcüce bir kelime olan "Kindzi" (ქინძი) kişniş anlamına gelir.[5] Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan sancağını gezen Gürcü araştırmacı ve gazeteci Konstantine Martvileli, Kürtlerin yaşadığı Kinzotamal köyünde büyükçe bir kalenin bulunduğunu ve duvarlarının neredeyse tamamen sağlam kalmış olduğunu yazmıştır.[6]
Mimari
Kinzi Kalesi, Ardahan ve Artvin illerinin sınırında yer alan Bilbilan Yaylası'nın doğusunda, yaklaşık 2200 metre yükseklikte, küçük bir tepe üzerinde inşa edilmiştir.[7] Kalenin inşasında irili ufaklı taşlar ve kireç harcı kullanılmıştır. Kinzi Kalesi'nin inşa edildiği yer geniş bir alan (52 x 45 m) kaplamaktadır. Günümüze kalan duvarlarının yüksekliği 25-30 metreyi bulur. Düzgün bir planı olmayan kalenin yarım daire biçiminde üç kulesi bulunmaktadır. Güneyden ulaşılan kalenin güney duvarının bazı kısımları yıkılmıştır. Kinzi Kalesi, ilk inşa tarihinden itibaren onarılıp korunmuştur. Nitekim Osmanlı döneminde de onarılmış olduğu duvar örgüsünden anlaşılmaktadır. Kalenin batı duvarının birkaç metre önünde kuzey-güney yönünde konumlanan bir duvar kalıntısı bulunmaktadır. Bu duvarın uzunluğu 10,90 metre, yüksekliği 2,80 metredir.[1][8]
Kaynakça
- ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 121. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ Sami Patacı, Ardahan Kale ve Kuleleri, Ardahan, 2016, s. 62 25 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-605-030-254-7
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 411, III. cilt (1958), s. 509, 515". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2023.
- ^ Sami Patacı, Ardahan Kale ve Kuleleri, Ardahan, 2016, s. 63 25 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-605-030-254-7
- ^ "ქინძი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 12 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-0-9535878-3
- ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi (Gürcüce), 9 Ekim 1917, sayı 219" (PDF). 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Nisan 2023.
- ^ ""Kinzi Kalesi" - Neredekal.com". 12 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2023.
- ^ Sami Patacı, Ardahan Kale ve Kuleleri, Ardahan, 2016, s. 62-63 25 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-605-030-254-7
