Kızıl (Tuva Cumhuriyeti ili)

Kızıl ili Кызылский кожуун (Rusça) Кызыл кожуун (Tuva Türkçesi)
Konum
Tuva Cumhuriyeti haritası içinde Kızıl ili
Yönetim
Ülke:	Rusya
Federâl Bölge:	Tuva Cumhuriyeti
Genel bilgiler
Nüfus:
Diğer bilgiler
Dili:	Tuva Türkçesi

Kızıl ili (Tuva Türkçesi:Кызыл кожуун; Rusça:Кызылский кожуун; İngilizce: Kyzylsky District) Tuva Cumhuriyetinin 17 il yönetiminden biri olup ülkenin merkezi de bu il sınırları içindedir. Yönetim merkezi Kaa-hem şehridir.

Kızıl sözü kırmızı, kızıl anlamına gelmektedir. Kelime sözkökü olarak Türkçe menşelidir.

Ülkenin orta kesiminde yer alan bölge Tuva havzası içindedir. Kuzeyde Uyuk dağı yer alır. Başlıca akarsuları - Biy-Hem, Kaa-Hem, Ulug-Hem, Elegest.

Eski devirlerde Tuva arazisinde Saka (İskit) Türk Kağanlığı, Ulu Hun Türk Kağanlığı, Topa Türk Kağanlığı veya Tabgaç (To-ba) Devleti, Kök Türk Kağanlığı, Uygur Kağanlığı kurulmuş ve birçoğunun de merkez bölgesi Tuva havzası ve Tuva akarsuyu dolayları olmuştur.

Tuva Türklerinin toprak ev anlamında Por-Bajın adını verdikleri Tere-Höl (Teregöl) ortasında Uygur Kağanlığı devrinden kaldığı düşünülen eski bir mimari yapı vardır. 2007 yılında Rusya devlet başkanı Viladimir Putin ile Monako Prensi II. Albert Tuva'da Por-Bajın'da görüşmeler yapmışlar ve Yenisey nehri üzerinde yolculuk yapmışlardır. Tuva halkı Por-Bajın'ın turizm çalışması yapılmak üzere Monako prensliğine satıldığını düşünmektedir.

Toplam nüfus — 21,5 bin kişi(2002).

1. Bayan-Kol beldesi, yönetim merkezi Bayan-Kol köyü;
2. Kara-Haak beldesi, yönetim merkezi Kara-Haak köyü;
3. Sukpak beldesi, yönetim merkezi Sukpak;
4. Terlig-Haya beldesi, yönetim merkezi Terlig-Haya;
5. Çelinoye beldesi, Tselinnoye köyü;
6. Çerbi beldesi, yönetim merkezi Çerbi k.;
7. Şambalıg beldesi, yönetim merkezi Şambalıg k.;
8. Eleges-Aksı beldesi, yönetim merkezi Eleges-Aksı k.;
9. Eerbek beldesi, yönetim merkezi Eerbek k.

• Üş-Beldir mezrası Kaa-Hem şehrine bağlıdır;
• Ottukdaş mezrası Bayan-Kol beldesine bağlıdır.

Kaa-Hem'de — kömür madeni çıkarılmakta olup (Kaa-Hem Kömür Madeni) işletilir, hayvancılık olarak koyun yetiştiriciliği önemli bir ekonomik gelirdir.

Üst-Elegest köyünde — Orta Çağ devrine ait Türk kökenli Uygur Kağanlığından kalmış bir kale vardır. Türk Tarihçilerinin ve Türk Kültür araştırmacılarının ilgisini çekecektir.

• 
  Kızıl şehrinin eskileri-Yaşlılar
• 
  Başkent Kızılda ana cadde
• 
  Kızıl şehrindeki Ulug Kural (Büyük Kurultay)
• 
  Tuva Millî Müzesi
• 
  Kızıl şehrinde kültürel bir ög (ev) görünümü
• 
  Kızıl şehrinin bahadır oğulları
• 
  V. Kök-ool (Gök-Oğul) Müzik-Drama Tiyatrosu
• 
  M54 Federasyon yolundan Kızıl'a giriş

• Rusya haritası içinde Kızıl ve Tuva Cumhuriyeti12 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.