I. Mahmud Şah Halacî

I. Mahmud Şah Halacî
Sultan
Mahmud Şah Halacî'nin Mandu, Madhya Pradesh, Hindistan'daki türbesi
4. Mâlvâ Sultanı
Hüküm süresi	1436–1469
Önce gelen	Tacüddin Muhammed Şah
Sonra gelen	Giyaseddin Şah
Ölüm	1469 Mâlvâ Sultanlığı
Tam adı Alaaddin Mahmud Şah Halacî
Hanedan	Halaç Hanedanı

Alaaddin I. Mahmud Şah Halacî veya Mahmud Halacî olarak da bilinen I. Mahmud Şah Halacî (1436–1469), Hindistan’a Orta Asya’dan gelen Halaç (Kalaç) Türk aşiretindendir. Melik Mugīs’in oğlu olup annesi, Emir Timur’un Hindistan’ı işgalinden sonra Delhi Sultanlığı’ndan bağımsız hale gelen Mâlvâ Gūrî hânedanının kurucusu Dilâver Han Guri’ın kız kardeşidir.^[1]

Mahmud küçük yaşta dikkat çekince Dilâver Han’dan sonra tahta çıkan oğlu Hûşeng Şah tarafından on altı yaşında iken kendisine han unvanı verildi. Hûşeng’in ardından Muhammed Şah Gûrî unvanıyla yerine geçen oğlu Gaznî Han, 1436’da kayınpederi Mahmud’un ihtiraslarından endişe edip onu ortadan kaldırmak istediğinde Mahmud, kızı vasıtasıyla damadını zehirlettirerek Mâlvâ tahtına hâkim oldu. Saltanatı teklif ettiği babası Melik Mugīs’in bunu kabul etmemesi üzerine yönetime kendisi geçti (16 Mayıs 1436). İlk zamanlar Muhammed Gūrî’nin kumandanlarının direnişiyle karşılaştıysa da yavaş yavaş hâkimiyetini güçlendirdi, kumandanların bir kısmını babasının önerisiyle affederek uzak vilâyetlere tayin etti. Ancak bu siyaset beklenen sonucu vermedi; rakipleri İslâmâbâd, Hûşengâbâd ve Çanderi’de büyük bir isyan başlattılar. Melik Mugīs bu isyanı güçlükle bastırabildi.^[1]

Mâlvâ’daki bu karışıklıktan faydalanmayı düşünen Gücerât Sultanı Ahmed, Gūrî hânedanından Şehzade Mes‘ûd Han’ı desteklemek gerekçesiyle 1438’de Mâlvâ topraklarına girdi. Diğer taraftan Mes‘ûd’un amcası Ömer Han Çanderi’de isyan etti. Ömer Han’a yardım için kalabalık bir Gucerât ordusu Çanderi’ye hareket edince Mahmud’un durumu iyice zorlaştı. Ancak bu sırada Gucerât ordusunda çıkan bir salgın hastalık yüzünden geri çekilen ordunun desteksiz bıraktığı Ömer Han, Mahmud tarafından öldürüldü. Çanderi’ye tekrar hâkim olan Mahmud, burada iken Gevâliyâr racasının saldırısına uğrayan Şehr-i Nau Valisi Bahar Han’ın talebi üzerine racayı durdurdu. Bunun üzerine Bahar Han, Mahmud’un hâkimiyetini tanıyarak Mâlvâ’ya tâbi oldu. Mahmud Han daha sonra bölgesinde kendisine karşı direnen Hindu racalarını itaat altına almak için harekâta başladı ve 1441-1442’de Kandva, Hora, Hirki, Herla, Sarguca, Ratanpûr ve Raipûr racalarına üstünlüğünü kabul ettirdi. Ardından Delhi ulemâsı ve eşrafından aldığı davet üzerine Sultan Muhammed Şah Seyyid’e karşı bir sefer düzenlediyse de başarılı olamadı (1442).^[1]

Mahmud Han’ın diğer müslüman hânedanlarla ilişkileri dostça değildi. 1450’de Gucerât topraklarına saldırdı ve uzun süren mücadelelerin ardından Gücerât Sultanlığı ile kalıcı bir barış sağlandı. Aynı şekilde Jaunpûr Şarkî Sultanlığı ile de Mâlvâ’ya bağlı Kalpi üzerinde başlayan kavga savaşlara sebep oldu. Mahmud, Şarkî Sultanlığı’ndan Kalpi’yi kurtardığı gibi Mohoba, Rath ve Erç vilâyetlerini de almayı başardı. 1457’de Dekken’e doğru genişlemek için Behmenî Sultanlığı topraklarına hücum etti. Ancak güçlü bir savunmayla karşılaşınca başarılı olamayacağını anlayıp geri çekildi. Sekiz yıl sonra tekrar Dekken’e girip Behmenî ordusunu mağlûp etmesine rağmen bu defa Gücerât Sultanı Mahmud Begerhâ’nın müdahale etmesi üzerine geri dönmek zorunda kaldı. 1461’de yeniden Dekken topraklarına hücum ederek Devletâbâd şehrine hâkim olduysa da yardıma gelen güçlü Gucerât ordusu Mahmud’u yine geri çekilmeye zorladı. Şeyh Ziyâeddin Beyâbânî’nin ara buluculuğu ile iki sultanlık arasında barış imzalandı.^[1]

Mâlvâ’nın iç işlerine karışmakla itham ettiği Mevar Racalığı’na da saldıran Mahmud, 1442’de Mevar topraklarını işgal etti ve Maçinderpûr Kalesi’ni ele geçirdi, ancak asıl hedefi olan Çitor’u uzun bir kuşatmaya rağmen zaptedemedi. 1444 ve 1446’da tekrar Mevar topraklarına yönelen Mahmud sadece Gagraun ve Harauti’yi fethedebildi. Ertesi yıl Gevâliyâr’a hücum ettiyse de başarılı olamadı. 1455’de müslüman halkın talebi üzerine Ecmîr’i işgal etti. Hemen ardından Mevar’a yönelerek eskiden beri ele geçirmek istediği Mandalgarh şehrini on ay süren bir kuşatmadan sonra aldı. Fakat yıllarca süren çabasına rağmen Çitor’a hâkim olamadı. 1466’da Kahire’deki Abbâsî halifesinden kendisinin bağımsız bir sultan olduğuna dair hil‘at ve menşur aldı. Bu dönemde Orta Asya hanlıklarıyla iyi ilişkiler kurularak karşılıklı elçiler gönderildi.^[1]

Mâlvâ’nın iç işlerine karışmakla itham ettiği Mevar Racalığı’na da saldıran Mahmud 1442’de Mevar topraklarını işgal etti ve Maçinderpûr Kalesi’ni ele geçirdi, ancak asıl hedefi olan Çitor’u uzun bir kuşatmaya rağmen zaptedemedi. 1444 ve 1446’da tekrar Mevar topraklarına yönelen Mahmud sadece Gagraun ve Harauti’yi fethedebildi. Ertesi yıl Gevâliyâr’a hücum ettiyse de başarılı olamadı. 1455’de müslüman halkın talebi üzerine Ecmîr’i işgal etti. Hemen ardından Mevar’a yönelerek eskiden beri ele geçirmek istediği Mandalgarh şehrini on ay süren bir kuşatmadan sonra aldı. Fakat yıllarca süren çabasına rağmen Çitor’a hâkim olamadı.^[1]

1466’da Kahire’deki Abbâsî halifesinden kendisinin bağımsız bir sultan olduğuna dair hil‘at ve menşur aldı. Bu dönemde Orta Asya hanlıklarıyla iyi ilişkiler kurularak karşılıklı elçiler gönderildi.^[1]

• Mandavgad Muharebesi (1437) - Rana Kumbha'nın Mahmud Halaci'yi mağlup ettiği ve esir aldığı muharebe.
• Mandalgarh ve Banas Muharebeleri (1442-1446) - Malvalı Mahmud Halaci ile Mevarlı Rana Kumbha arasında gerçekleşen bir dizi muharebe. Bu çarpışmalardan sonra Sultan, on yıl daha Mewar'a saldırmadı.^[2][3]
• Gagron Kuşatması (Şubat 1444) - Sultan Mahmud, Palhan Singh Khichi'ye ait olan Gagron'u kuşattı. Rana Kumbha, komutanı Dahir komutasında takviye birlikler göndermişti, ancak Dahir savaşta öldü ve Palhan kaleden kaçarken Mahmud'un kuvvetleri tarafından öldürüldü.^[4]
• Mandalgarh Savaşı (1457) - Sultan Mahmud, Rana'ya birden fazla yönden saldırmak üzere 7 müfreze göndererek Mandalgarh'a saldırdı. Tac Han ve Ali Han komutasındaki Malva kuvvetleri, Rana Kumbha'ya karşı muharebede ağır kayıplar verdi ve Mahmud ertesi sabah geri çekildi.^[5]
• Mandalgarh Kuşatması (Aralık 1456 - Ekim 1457) - Aralık ayında Rana Kumbha, Gücerât sultanıyla yüzleşmek için kuzeye hareket etmek zorunda kaldı. Sultan Mahmud bir kez daha Mandalgarh'a saldırdı ve bir kuşatmanın ardından burayı ele geçirdi.^[6]
• Mandalgarh'ın Fethi (1457)- Mandalgarh'ın Fethi, Mâlvâ Sultanı Mahmud Halacî tarafından Mewar'a karşı düzenlenen önemli bir askeri seferdir. Bu seferin birincil amacı, Uparamal'ın komutası altındaki Mandalgarh kalesini ele geçirmekti. Mahmud Halacî 1457 yılında, kaleyi ele geçirmek için Mewar'a doğru yürüdü ve başarılı oldu.
• Ecmîr'in Fethi- Mahmud Halacî kaleyi alıp, kalenin valisi Gajadhar Singh'i öldürdü ve Ecmîr'i ele geçirdi.

Uzak görüşlü bir hükümdar olduğu belirtilen Mahmud, Hindu racalarıyla olan çatışmaları sırasında işgal ettiği bazı yerlerde birkaç Hindu mâbedini camiye çevirmesi sebebiyle din anlayışında baskıcı olmakla itham edilmiştir. Ancak kaynaklar, onun genelde gayri müslimlerin inançlarına müdahale etmediğini ve yönetimin yüksek kademelerinde Hindu memurlara da görev verdiğini bildirmektedir. Ayrıca Jain dinine ait bir kutsal metni istinsah ettirdiği de bilinmektedir. Firişte, Mahmud’un saltanatı döneminde Hindu-müslüman ilişkilerinin gergin olmadığını yazmaktadır. Mahmud Han şifâhâneler, hastahaneler ve medreseler inşa ettirmiş, ulemâ ve tüccarları daima gözetmiştir. Seferleri sırasında ekin tarlalarının korunması konusunda özellikle titiz davrandığı rivayet edilmektedir. Bu arada mimariye de önem vermiş, Mustafâbâd şehrini kurdurmuş, Mâlvâ’nın pek çok yerinde yaptırdığı kalelerin yanı sıra Mandû’da da bir saray ve bir cami inşa ettirmiştir.^[1]

Dipnot

Alıntı

• "MAHMUD I" - Naimur Rahman Farooqi, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2003. Erişim: 2 Ağustos 2024
• Yusuf Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi, Ankara 1947, s. 387-391.