Gölbelen Köyü Camii
 Urta kilisesi dış görünüşü, Ekvtime Takaişvili, 1902 Görseller Kaynak: gurcuhaber.com | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Durum | Cami |
| Tür | Kilise |
| Konum | Çıldır, Ardahan |
| Koordinatlar | 41°04′26″K 43°07′08″D / 41.07389°K 43.11889°D / 41.07389; 43.11889 |
| Mevcut kullanan | Gölbelen Köyü Camii |
| Yükseklik | |
| Mimari | Gürcü mimarisi |
Gölbelen Köyü Camii, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Gölbelen köyündeki bir camidir. Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesi olan Urta Kilisesi'nin (Gürcüce: ურთას ეკლესია) camiye çevrilmesiyle ortaya çıkmıştır.[1]
Tarihçe
Gölbelen Köyü Camii'nin yapısı olan Urta Kilisesi, 10. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilmiştir. Gürcüce bir vakayinameye göre 1577 yılında kilisenin üst katına bitişik kale inşa edilmiş, ancak bu kale daha sonra yıkılarak kilise muhafaza edilmiştir. Nitekim 20. yüzyılın başında kiliseyi ilk kez tanımlayan Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili, Urta Kilisesi'nin üst katında kalenin izlerinin fark edildiğini yazmıştır. Bu tarihte kilise camiye çevrilmiş bulunuyordu.[2][3]
Mimari
Urta Kilisesi, kesme iri taşlarla inşa edilmiş üç nefli tipik bir bazilikadır. Doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı bir yapı (16 x 10,3 m) olup beden duvarların inşasında dolgu duvar tekniği kullanılmıştır.[4] Hem planı ve sütunları hem de sonraki dönemlerde geçirdiği değişimler açısından Urta Kilisesi'ni oldukça ilgi çekici bulan Ekvtime Takaişvili'nin yazdığına göre, kilisenin içi büyük sütunlarla üç nefe bölünmüştü. İnşa edildiği sırada Urta Kilisesi'nin orta nefi yan neflerine göre daha yüksekti. Ancak daha sonra yan nefler orta nefin seviyesini geçecek şekilde yükseltilmiştir. Doğu cephesi yelpaze biçimli iki yüksek niş ile Kumurdo Kilisesi gibi dekore edilmiştir. Bu nişlerde insan başı kabartmaları korunmamış olsa da izleri fark edilmektedir. Kesme taşlar üzerindeki haç figürleri günümüze ulaşmıştır. Nişlerin arasında pencerenin çerçevesinde eskiden var olan oymalar ortadan kaldırılmıştır. Kilisenin kesme taşlardan oluşan zemini, camiye çevrildikten sonra ahşapla döşenmiştir. Urta Kilisesi camiye çevrildikten sonra içi sıvanıp eski süslemeleri ve yazıları kapatılmıştır. Takaişvili'nin kiliseyi gezdiği sırada sadece kuzey tarafta Gürcü alfabesinin Hutsuri karakteriyle "გ" (g) harfi seçilebiliyordu. Camiye çevrilirken Urta Kilisesi'nin batı ve güney girişleri örülmüş, kuzeyde yeni bir kapı açılmıştır. Ayrıca iç mekâna mihrap, minber, vaaz kürsüsü gibi camiye özgü unsurlar eklenmiş, kuzey nefinin yarısı kadınlar mahfili biçiminde düzenlenmiştir.[4][5][6]
Kilise camiye dönüştürülürken batı cephe önüne bir imam evi, doğu cephe eksenine de bir minare eklenmiştir. Kemerli ve mazgal tipi olan batı ve güney cephedeki pencereler de büyütülerek dıştan basık kemerli hale getirmiş olmalıdır. Kilisenin batı ve güney cephede yer alan girişler örülerek kapatılmış ve camiye dönüşmüş olan yapının giriş kuzey cepheye açılan kapıdan sağlanmıştır. Kilisenin iç mekân zemini ahşapla kaplanarak yükseltilmiş ve güney duvara bir mihrap ilave edilmiştir. Ayrıca bir minber ve güney nefin en doğudaki sütunun önüne ahşap bir vaaz kürsüsü yerleştirilmiştir. Kilisenin apsisin doğu duvarında, üst seviyede yer alan penceresi kapıya dönüştürülmüş ve buradan yapıya sonradan eklenmiş olan minareye geçiş sağlanmıştır. Kuzey nefin doğu yarısından itibaren apsisin batı kanadına kadar uzanan mekân kadınlar mahfili olarak düzenlenmiştir. Üç nefli kilisenin orta nefinin tonozu ortadaki daha büyük boyutlu olmak üzere arka arkaya dizilmiş üç kubbeyle örtülmüş olup bundan dolayı apsisin yarım kubbesi de kapanmıştır. Kilisenin içi sıvanıp eski süslemeleri kapatılmış, pencerelerin etrafına ve kubbelerin içlerine kalemişi bezemeler yapılmış, sütunların gövdesi ve başlıkları farklı renkte yağlı boyayla boyanmıştır.[7]
Kaynakça
- ^ Fahriye Bayram - Turgay Yazar, "Artvin, Erzurum, Ardahan İli ve İlçelerinde Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - 2006”, 25. Araştırma Toplantısı Sonuçları, 1. Cilt, Ankara, 2008, s. 270. 10 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-975-17-3315-3
- ^ "Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt, s. 381". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023.
- ^ Ekvtime Takaşvili, Материалы по археологии Кавказа (Kafkas Arkeolojisiyle İlgili Materyaller), Moskova, 1909, s. 52-55.
- ^ a b Fahriye Bayram - Turgay Yazar, "Artvin, Erzurum, Ardahan İli ve İlçelerinde Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - 2006”, 25. Araştırma Toplantısı Sonuçları, 1. Cilt, Ankara, 2008, s. 270. 10 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-975-17-3315-3
- ^ Ekvtime Takaşvili, Материалы по археологии Кавказа (Kafkas Arkeolojisiyle İlgili Materyaller), Moskova, 1909, s. 52-55.
- ^ 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 86. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
- ^ Fahriye Bayram - Turgay Yazar, "Artvin, Erzurum, Ardahan İli ve İlçelerinde Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - 2006”, 25. Araştırma Toplantısı Sonuçları, 1. Cilt, Ankara, 2008, s. 270. 10 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-975-17-3315-3
