Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi

Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi (Ekim 1685, İstanbul - 10 Ağustos 1753, İstanbul), bir Osmanlı şeyhülislamı, şair, besteciydi.

1748-1749'da Osmanlı Devleti'nde şeyhülislam olarak görev yapan Mehmed Esad Efendi; klasik Türk müziği bestecilerindendi. Ayrıca Türkçe, Arapça ve Farsça şiirleri vardır; sözlük ve tefsir alanında eserler vermiştir. "Atrabül Âsâr" adlı musikişinaslar tezkiresi Klasik Türk Musikisi tarihi ile ilgili olarak yazılan eserlerin temel kaynaklarından biri durumundadır. Şair Zübeyde Fıtnat Hanım'ın babasıdır.

Yaşamı

Ekim 1685'te İstanbul'da doğdu. Babası, 1716-1718 yılları arasında şeyhülislâm olan Ebu İshak İsmail Efendi'dir. 1733'te bir yıl şeyhülislamlık yapan Ebuishakzade İshak Efendi'nin kardeşidir.

Ebûishakzâde Mehmed Esad, ilk önce babasından, daha sonra da Mutavvelci Mehmed Efendi, Şeyhülislâm Ebûsaidzâde Feyzullah Efendi gibi alimlerden ders alarak yetişti. 1710'da müderrisliğe tayin edildi.^[1]

Mekke ve Medine müfettişliği, fetva eminliği gibi hizmetlerde bulunduktan sonra Selanik kadılığına getirildi. 1725-1732 yılları arasında hazırladığı Lehcetü’l-lugāt adlı sözlüğü padişah I. Mahmud'a sundu. Türkçeden Arapça ve Farsçaya bir sözlük olan eser, Türkçe kelimeleri esas alması telaffuza dayalı bir imla ile yazılması bakımından önemlidir.^[2]

1734'te Mekke kadısı oldu. 1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı sırasında Mekke kadılığından azledilerek 14 Mart 1737'de Anadolu kazaskerliği pâyesiyle ordu kadısı tayin edildi. Bu savaşta Avusturyalılar'ın yenilgiye uğratılıp Adakale'nin fethedilmesinde dolaylı olarak önemli bir rol oynadı.^[1] Savaştan sonra ilgili barış görüşmelerine katıldı. Belgrad Antlaşması'nın akdi sırasında kendisine Rumeli kazaskerliği pâyesi verildi. On yedi ay kadar sonra azledildi, 29 Ekim 1746'da aynı göreve ikinci defa getirildi. Bu görevinden de normal süresi tamamlanmadan alındıktan kısa bir süre sonra 20 Temmuz 1748'de şeyhülislâm oldu. Bu makamdan 12 Ağustos 1749'da azledildi. Azil sebebi hakkında kesin bilgi bulunmaz.

Esad Efendi, şeyhülislâmlıktan azledildikten sonra, bir müddet Sinop'ta, ardından üç yıl kadar da Gelibolu'da ikâmete mecbur edildikten sonra, 4 Mart 1752'de İstanbul'a dönmesine izin verildi. 10 Ağustos 1753’te İstanbul'da öldü. Babası Ebû İshak İsmâil Efendi'nin İstanbul'un Çarşamba semtinde yaptırdığı İsmail Ağa Camii'nin hazîresine babasının ve ağabeyinin yanına defnedildi.^[3]

Besteciliği

Şeyhülislam Esad Efendi, Klasik Türk müziğinin önde gelen bestekârlarından biridir. ilahi, beste, nakış, Semai, kâr ve şarkı formunda birçok eser meydana getirmiştir. El yazması ve matbu mûsiki mecmualarında güftelerine rastlanan bestelerinin hemen hepsi unutulmuş, ancak birkaçı notaya alınabilmiştir.

Özellikle Dügah makamından "İzârın gül gül olmuş bûseden, dil dâğ-dâğındır" sözleriyle başlayan bestesi ve "Der yemeni pîş-i meni" sözleriyle başlayan Yürük semaisisi tanınmış eserlerindendir.^[4]

Edebi eserleri

• Ebûishakzâde Esad Efendi Divânı.
• Lehcetü’l-lugāt.
• Atrabül Âsâr Fi Tezkiret-i Urefa-yı Edvâr (kısaca "Atrabül Âsâr". (Cem Behar tarafından tıpkıbasımla; Recep Uslu tarafından günümüz Türkçesi ile yayınlandı.^[5])
• İtbâku’l-Etbâk (Abdülmümin İsfahânî'nin "Etbâku’z Zeheb'ine nazîre olarak yazdığı Arapça bir eser. Günümüzde mevcut bir nüshası yoktur.)
• Bülbülnâme (Günümüzde mevcut bir nüshası yoktur).
• Gülzâr-ı İbrâhîm (çiçekçilik hakkında risalesi. Günümüzde nüshasına erişilememiştir.)

Kaynakça