Çarkıfelek (bitki)
Çarkıfelek (bitki) | |||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Çarkı andıran çiçeği (P. × kewensis) | |||||||||||||||||||
P. × belotii | |||||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Türler | |||||||||||||||||||
550'den fazla tür. Metne bakın. | |||||||||||||||||||
Sinonimler | |||||||||||||||||||
|
Çarkıfelek (Passiflora), çarkıfelekgiller (Passifloraceae) familyasından 550'den fazla türden oluşan asma ya da sarmaşık tipte bitki cinsi.
Değirmen çarkını andıran çiçeklerinden dolayı Türkçede "çarkıfelek" (feleğin çarkı) adını almıştır. Farsçada ise saate benzerliğinden dolayı "saat" (ساعت) adı kullanılır.[kaynak belirtilmeli]
Bazı türleri yenebilir meyveleri için tropikal bölgelerde ziraati yapılırken, bazıları da çiçeklerinden dolayı bahçe ve kameriye örtü bitkisi olarak kullanılır.
Çiçekler yetiştirildiği ortama farklı bir ambiyans katan en önemli aksesuarlardan bir tanesidir. Bazı çiçekler bahçelerde, balkonlarda ve hatta iç mekanlarda yetiştirilebilir. Çeşitli faktörlere bağlı olarak çiçekler farklı özelliklere sahiptirler. Örneğin bazı çiçekler özenle yetiştirilmediği takdirde olumsuz etkiler getirebilir. Bu nedenle, çiçekleri dikmeden veya yetiştirmeye başlamadan evvel bilgi sahibi olmak son derece önemlidir.
Çiçekler bulundukları alanları güzelleştirir. Bir evi, bahçeyi veya balkonu renklendiren en önemli aksesuarlardandır. Ancak bazı çiçekler bulundukları ortama göre iyi ya da kötü olabilecek farklı özellikleri bulunmaktadır. Bu nedenle, yaşamda önemli bir rol üstlenen çiçekler hakkında detaylı bilgi sahibi olmak pek çok avantaj sağlamaktadır.
Çarkıfelek, hakkında çok şey söylenmiş bir bitkidir. Çarkıfelek çiçeği hakkında merak ettiğiniz tüm detayları sizin için bu yazımızda derledik.
Çarkıfelek çiçeği ismini Çarkıfelekgillerden alan diğer ismi pasiflora olarak bilinen ve çark şeklini anımsatan çiçekleri bulunan bir bitkidir. Anavatanı Amerika kıtası olan Çarkıfelek çiçeği yaygın şekilde yetiştirilmektedir.
Yaklaşık 400 farklı çarkıfelek çiçeği türü keşfedilmiştir. Bunlar Peru ve Brezilya’da teskin edici olarak kullanılmaktadır. Bu bitkinin, belirli rahatsızlıklar üzerindeki etkisi İspanyol kaşifler tarafından keşfedilmiştir. İspanyol kaşifler Çarkıfelek çiçeğinin Avrupa'ya girmesine katkıda bulunmuşlardır. Avrupa'da çarkıfelek bitkisi etkin özelliği ile tanınmıştır. Bu nedenden dolayı fazla kullanımı Çarkıfelek çiçeğinin negatif yönü olarak bilinmektedir.[1]
Besin olarak tüketimi
Yenebilir meyveleri olan türleri içinde çarkıfelek (P. edulis 'in meyvesi) başta olmak üzere P. ligularis, P. incarnata, P. quadrangularis, P. foetida, P.caerulea, P. tripartita var. mollissima P. tarminiana, P.laurifolia ve P. maliformis sayılabilir.
Meyvelerinin herhangi bir zararlı etkisi bulunmamakla birlikte, yenebilen meyvelere sahip bütün Passiflora türleri için günde 2 taneden fazla meyvelerinden yenmesi tavsiye edilmemektedir. Zira çok aşırı tüketimi uyku, halsizlik gibi sorunlara neden olabilmektedir. Bununla birlikte meyvelerinin tamamen olgunlaştıktan sonra yenilip toplanması tavsiye edilir; zira bitkinin yapraklarında bulunan siyanid glukosid maddesi meyvelerinde de bulunmaktadır. Ancak bu oran yapraklarındakinden düşüktür ve olgunlaşmış veya dalından düşmüş meyvelerde en düşük ve zararsız düzeydedir.
Bitkinin yaprakları stres ve endişeyi azaltıcı olduğu düşünülen çay yapımında kullanılsa da, yapraklarında bulunan siyanid glukosit maddesinin toksik ve zararlı etkisi sebebiyle az tüketilmesi gerekmektedir. Ayrıca hamile olanlarda, bebek emzirenlerde, 6 aydan küçük çocuklarda bu konuda çok fazla bir araştırma yapılmadığı için, etkileri bilinmediği için, yapraklarının hiç kullanılmaması meyvelerinin ise bu gruplar için mümkün olduğunca az tüketilmesi tavsiye edilir. Bunun dışında özellikle yapraklarının alkollü içecekler ve reçeteli sedatiflerle (sinirleri yatıştıran ilaçlarla) birlikte doktora danışmadan kullanılması tavsiye edilmez. Zira bitkinin bu ilaçlarla etkileşime geçip etkisini arttırıcı özelliği bulunmaktadır. Ayrıca bitkinin valeria ve kava bitkileri ile birlikte yapraklarının kullanılması halinde bu bitkilerin etkisini arttıracağı ve buna göre kullanılması gereği unutulmamalıdır.
Ayrıca passiflora capsularis gibi bazı türlerin meyvesi yenilmemekle bu konuda gözönünde tutulmalıdır.
Üretimi
Tohumdan veya çelikten çoğaltılması yapılır. Asma sülüğü gibi helezonik tutmaçlarla tutunarak hızlı büyür. Çoğu sıcak iklim bitkisidir. P. incarnata türü soğuğa en dayanıklı türlerden biri olarak kabul edilir.
Ekolojik Özellikleri
Sarmaşık balözü bezleri yardımıyla karıncaları kendine çekerek savunma saglar.[2]
Türler
|
|
Melez Türler
- Passiflora ×allardii Lynch (P. caerulea × quadrangularis)
- Passiflora ×belotii Pépin (P. alata × caerulea)
- Passiflora ×colvillii Sweet (P. incarnata × caerulea)
- Passiflora ×decaisneana G.Nicholson (P. alata × quadrangularis)
- Passiflora ×exoniensis Mast. (P. antioquiensis × tripartita var. mollissima)
- Passiflora ×kewensis Nicholson (P. caerulea × kermesina)
- Passiflora ×lawsoniana Mast. (P. alata × racemosa)
- Passiflora ×loudonii Loudon (P. racemosa × kermesina)
- Passiflora ×smythiana Mast. (P. manicata × tripartita var. mollissima)
- Passiflora ×violacea Loisel. (P. racemosa × caerulea)
Meyve galerisi
- Passiflora edulis
- Passiflora ligularis
- Passiflora vitifolia
- Passiflora quadrangularis
- Passiflora caerulea
- Passiflora maliformis
- Passiflora foetida
- Passiflora tripartita var. mollissima
Kaynakça
Özellikle bitkinin tıbbi etkileri için bakınız.
- http://www.minddisorders.com/Ob-Ps/Passionflower.html 8 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.gardenguides.com/130979-passiflora-remedies.html[ölü/kırık bağlantı]
- http://www.wisegeek.com/what-are-the-medicinal-uses-of-passiflora-incarnata.htm 6 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://medicinalplants.us/passionflower-clinical-use-dosage 8 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.ehow.com/info_8369978_passiflora-dangers.html
Kaynakça
- ^ BAZYEL, Bünyamin (2024). "YAŞLI BAKIMI VE EVDE HASTA BAKIMI ÖĞRENCİLERİNİN YAŞLILARA KARŞI TUTUMU VE YAŞLIYA BAKIM VERME İSTEKLİLİĞİ". Journal of History School. LXX (LXX): 1410-1431. doi:10.29228/joh.72135. ISSN 1308-5298.
- ^ "Karıncaların çarkıfelek sarmaşığı üzerindeki çiçek dışı balözü bezlerini savunmaları (video)". 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2012.