Zwornik (architektura)
Zwornik, klucz – szczytowy kliniec łuku lub niektórych typów sklepienia, zazwyczaj bogato profilowany i zdobiony dekoracją rzeźbiarską, wykonany z kamienia lub ceramiki, charakterystyczny dla gotyckich sklepień krzyżowo-żebrowych[1].
Usytuowany jest w najwyższym punkcie sklepienia lub łęku. Określany też jako kliniec szczytowy, kliniec kluczowy. Zazwyczaj o nieco większych wymiarach niż pozostałe ciosy kamienne lub cegły. Przenosił siły ściskające. Określenie klucz częściej stosuje się w odniesieniu do łęku, archiwolty, natomiast zwornik w odniesieniu do sklepienia.
Zworniki w arkadzie
Zwornik był zdobiony na parę różnych sposobów:
- przez wysunięcie klińca szczytowego (zwornika) i ozdobienie płaskorzeźbą
- przez zastosowanie innego materiału lub koloru
- przyozdobienie płytką zdobioną herbem, ornamentem, rzeźbą, mocowaną do klucza i zakrywającą go.
- Zwornik w portalu oficyny, (Pałac w Stolcu)
- Zwornik w portalu, (Pałac w Krosnowicach)
- Barok: zwornik w bramie z grupą rzeźbiarską w Kłodzku
- Antyk: zwornik wysunięty z łuku z dekoracją z wolutą i rzeźbą
- Średniowiecze: rzeźba wtapiająca się w kamień, bez ruchu klińca
- Średniowiecze: kamienny klucz opuszczony z łuku ceglanego. Ratusz Toruń.
- Średniowiecze w Besançon
Zworniki w sklepieniach
Zworniki w łękach sklepiennych (gurtach) nie były przyozdabiane. Dopiero po wprowadzeniu sklepień krzyżowo-żebrowych, w miejscu przecięcia się żeber, miejsca te akcentowano:
- przez płytkę kamienną ozdobioną herbem, maską, itp.
- przez dekorację umieszczoną bezpośrednio na klińcu szczytowym, np. w kształcie rozety
- przez rzeźbę figuralną lub cały zespół takich rzeźb
- przez kwiaton zwieszający się ze zwornika
Wraz z rozwojem sklepień przybywało żeber, a co za tym idzie miejsc przecinania się ich między sobą. Czasem i te miejsca, pomimo że nie występował w nich typowy, uzasadniony konstrukcyjnie zwornik, były również ozdabiane.
- Kamienny zwornik i ceglane żebra: inny kolor – inny materiał
- Płytka kamienna z płaskorzeźbą przykrywająca zwornik
- Płytki z roślinnym motywem mocowane do zwornika
- Zwornik z witrażem
Zobacz też
Zobacz multimedia związane z tematem: Zwornik (architektura) |
Zobacz w Wikiźródłach hasło Zwornik w Encyklopedii staropolskiej |
- łuk
- wezgłowie
Przypisy
- ↑ Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 183. ISBN 83-85001-89-1.
- PWN: 4002570
- Britannica: technology/keystone
- Universalis: clef-de-voute
- БРЭ: 1987276
- Catalana: 0168903