Zając stepowy

Zając stepowy

Lepus tolai[1]
P. Pallas, 1778
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	zajęczaki
Rodzina	zającowate
Rodzaj	zając
Gatunek	zając stepowy
Podgatunek	Lepus tolai tolai Pallas, 1778 Lepus tolai lehmanni Siewiercow, 1873 Lepus tolai swinhoei Thomas, 1894 Lepus tolai filcheri Matschie, 1907 Lepus tolai aurigineus Hollister, 1912 Lepus tolai buchariensis Ognev, 1922 Lepus tolai cinnamomeus Shamel, 1940 Lepus tolai cheybani Baloutch, 1978
Synonimy Lepus tibetanus Waterhouse, 1841 Lepus aralensis Siewiercow, 1861 Lepus lehmanni Siewiercow, 1873 Lepus craspedotis Blanford, 1875 Lepus stoliczkanus Blanford, 1875 Lepus pamirensis Günther, 1875 Lepus biddulphi Blanford, 1877 Lepus butlerowi Bogdanov, 1882 Lepus kessleri Bogdanov, 1882 Lepus swinhoei Thomas, 1894 Lepus filchneri Matschie, 1907 Lepus stegmanni Matschie, 1907 Lepus centrasiaticus Satunin, 1907 Lepus gansuicus Satunin, 1907 Lepus gobicus Satunin, 1907 Lepus kaschgaricus Satunin, 1907 Lepus zaisanicus Satunin, 1907 Lepus subluteus Thomas, 1908 Lepus brevinasus Allen, 1909 Lepus aurigineus Hollister, 1912 Lepus quercerus Hollister, 1912 Lepus sowerbyae Hollister, 1912 Lepus buchariensis Ognev, 1922 Lepus desertorum Ognev i Heptner, 1928 Lepus turcomanus Heptner, 1934 Lepus cinnamomeus Smith, 1940 Lepus cheybani Baloutch, 1978 Lepus habibi Baloutch, 1978 Lepus petteri Baloutch, 1978 Lepus huangshuiensis Luo, 1982
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zając stepowy, dawniej zając tolai^[3] (Lepus tolai) – gatunek ssaka z rodziny zającowatych (Leporidae) występujący w Azji Środkowej, Mongolii oraz północnych i środkowych Chinach.

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1778 roku niemiecki przyrodnik Peter Simon Pallas nadając mu nazwę Lepus tolai. Holotyp pochodził z Mongolii^[4]. Radziecki teriolog Aleksiej Guriejew(inne języki) w 1964 roku umieścił gatunek w podrodzaju Proeulagus^[5]. Takson ten był dawniej zaliczany do zająca szaraka^[6], zająca pustynnego^[7] oraz zająca płowego, jednak późniejsze badania umieściły jako osobny gatunek^[8]. Obecnie w obrębie taksonu wyróżnia się osiem podgatunków^[6]. Dawniej był zaliczany do niego Lepus tolai przewalskii, obecnie zaliczany jako podgatunek zająca wełnistego^[7].

Zając stepowy pochodzi z centralnej i wschodniej Azji. Jego zasięg rozciąga się od wschodniego wybrzeża Morza Kaspijskiego, przez wschodni Iran, Afganistan, południowy Kazachstan, Turkmenistan, Uzbekistan i Kirgistan, przez południową Syberię i Mongolię po zachodnie, centralne i północno-wschodnie Chiny^{[6][9][10][11][12]}.

Długość ciała (bez ogona) 400–590 mm, długość ogona 72–110 mm, długość ucha 83–120 mm, długość tylnej stopy 110–127 mm, masa ciała 1,65–2,65 kg^[7].

Zając stepowy charakteryzuje się dużym rozmiarem, wąskim pyszczkiem i szerokimi uszami o czarnych końcówkach. Futro jest dość miękkie^[13] i dość zmienne w ubarwieniu w całym zasięgu zająca stepowego. Grzbietowa część ciała ma odcień matowożóty, jasnobrązowy lub piaskowo-szary z brązowawymi lub czerwonawymi znaczeniami. Biodra są ochrowe lub szare. Głowa ma bladą szarawą lub ochrową plamę skóry otaczającą oko i rozciągającą się do przodu w pobliżu pyska i do tyłu do nasady długich uszu. Spód ciała i boki są czysto białe^[7]. Ogon jest relatywnie długi^[14] i ma szeroki czarny lub brązowo-czarny pas u góry^[7].

Chociaż morfologicznie podgatunki są bardzo podobne, istnieją pewne subtelne różnice. Lepus t. centrasiaticus i L. t. lehmanni można odróżnić po ich grzbietowej sierści, która jest brązowa lub piaskowo-szara u podgatunku centrasiaticus i szara u podgatunku lehmanni. Według badań z 2024 roku kolor szarej sierści zająca stepowego jest powiązany z adaptacją środowiskową. Zając gatunek zamieszkujący łagodniejsze siedliska równin, sierść jest szara, a niektóre końcówki sierści grzbietowej są czarne, co jest zgodne z Regułą Glogera^[15].

Zając stepowy żyje na półpustynnych stepach, stepach górskich, terenach skalistych, nierównych łąkach i lasach, preferujące tereny porośnięte krzewami, zapewniające dużo osłony^[16]. Zakres wysokości wynosi zazwyczaj od 600 do 900 metrów nad poziomem morza, ale w Dżammu i Kaszmirze odnotowano jednego osobnika znacznie wyżej^{[potrzebny przypis]}.

Zając stepowy prowadzi nocny tryb życia i żywi się trawami, roślinami zielnymi i korzeniami. Nie kopie nory, chyba że jest w okresie godowym, ale wygrzebuje w ziemi zagłębienie, w którym może się położyć. Jego głębokość zależy od temperatury dnia^[17].

Rozród odbywa się dwa lub trzy razy w roku, a za każdym razem rodzi się od dwóch do sześciu młodych^[18].

W Turkmenistanie i Uzbekistanie zając stepowy jest jedną z ważniejszych ofiar irbisa śnieżnego^[10].

W północnej Kotlinie Kaszgarskiej podgatunek centrasiaticus krzyżuje się z zającem nadrzecznym, zaś podgatunek lehmanii z zającem bielakiem. Hybrydyzacja między zajęcami stepowym i bielakiem odbywa się w północnym Sinciang^[19]. Na neolitycznym stanowisku Yangjiesha na Wyżynie Lessowej można znaleźć ślady zachowań oswajania lokalnych zajęcy stepowych przez ludzi^[20].

Gatunek ten został sklasyfikowany jako najmniejszej troski na Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody. W niektórych miejscach poluje się na niego ze względu na mięso i skórę, a w Mongolii jest on wykorzystywany w medycynie tradycyjnej^{[potrzebny przypis]}.

• Paulo C. Alves, Nuno Ferrand, Klaus Hackländer: Lagomorph Biology: Evolution, Ecology, and Conservation. Berlin: Springer Science & Business Media, 2007. ISBN 978-3-540-72446-9. (ang.).
• Gustaw Belke: Mastologia czyli historya naturalna źwierząt ssących, obejmująca opisy ich rodzajów, gatunków i odmian, etc. T. 2. Wilno: nakład autora, 1848. (pol.).
• Georges-Louis Leclerc de Buffon: The Natural History of Quadrupeds. Edynburg: Thomas Nelson & Peter Brown, 1830. (ang.).
• Andrew Duff, Ann Lawson: Mammals of the World: A Checklist. New Haven (Connecticut): Yale University Press, 2004-07-11. ISBN 978-0-300-10398-4. (ang.).
• Alexander Esipov, Mariya Gritsina, Elena Bykova, Bakhtyor Aromov, Mikhail Paltsyn, Yelizaveta Protas: The snow leopard in Uzbekistan. W: Snow Leopards. Londyn: Academic Press, 2023. ISBN 978-0-323-85775-8. (ang.).
• David R. Harris: Origins of Agriculture in Western Central Asia: An Environmental-Archaeological Study. University of Pennsylvania Press, 2011. ISBN 978-1-934536-51-3. (ang.).
• Roman Kashkarov, Yulija Mitropolskaya. Inventory of fauna as a tool for sustainable use of economically important mammal species (on the example of the Tashkent region of Uzbekistan). „E3S Web of Conferences 265”. 265, styczeń 2021. Les Ulis: EDP Sciences. ISSN 2267-1242. (ang.). 
• Władimir Sokołow, Elena Iwanickaja, Wasilij Gruzdiew, Władimir Heptner: Mammals of Russia and Adjacent Regions. Robert S. Hoffmann, Andrew T. Smith (red. tłum.). T. Lagomorphs. Enfield (New Hampshire): Science Publishers, 2009. ISBN 978-1-57808-522-4. (ang.).
• Robert S. Hoffman, Andrew T. Smith: Order Lagomorpha. W: Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. Wyd. 3. T. 1. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2005. ISBN 0-8018-8221-4. (ang.).
• Sara Lado, Paulo C. Alves, M. Zafarul Islam, José C. Brito i inni. The evolutionary history of the Cape hare (Lepus capensis sensu lato): insights for systematics and biogeography.. „Heredity”. 123 (5), listopad 2019. Londyn: Nature Portfolio. DOI: 10.1038/s41437-019-0229-8. PMID: 31073237. PMCID: PMC6972951. (ang.). 
• Peter Simon Pallas: Novae species quadrupedum e glirium ordine, cum illustrationibus variis complurium ex hoc ordine animalium. Erlangen: Wolfgang Walther, 1778. (łac.).
• Wen-Juan Shan, Zu-Rui Li, Hui-Ying Dai, Peng-Cheng Dong, Yu-Cong Zhang. Taxonomic status of hares (Lepus spp.) in Xinjiang, China (Lagomorpha: Leporidae): An integrative approach. „Zoologica Scripta”. 53 (3), 2024-01-02. Oxford: John Wiley & Sons Ltd. ISSN 0300-3256. (ang.). 
• Pengfei Sheng, Yaowu Hu, Zhouyong Sun, Liping Yang, Songmei Hu, Benjamin T. Fuller, Xue Shang. Early commensal interaction between humans and hares in Neolithic northern China. „Antiquity”. 53 (3), 2020-05-12. Cambridge: Cambridge University Press. ISSN 0003-598X. (ang.). 
• Andrew T. Smith: A Guide to the Mammals of China. Princeton (New Jersey): Princeton University Press, 2010. ISBN 978-1-4008-3411-2. (ang.).