Xenophoridae

Xenophoridae
Troschel, 1852 (1840)[1][2]
Przedstawiciel rodziny – śmieciarka blada (Xenophora pallidula)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	ślimaki
Podgromada	Caenogastropoda
Rząd	Littorinimorpha
Nadrodzina	Stromboidea
Rodzina	Xenophoridae
Synonimy
Phoridae Gray, 1840[1] Xenophoracea Troschel, 1852[3] Onustidae H. Adams & A. Adams, 1854[1]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Xenophoridae – słabo zróżnicowana rodzina grupująca około 70 gatunków (w tym 27 występujących współcześnie^[1]) średniej wielkości ślimaków morskich. Przedstawiciele wyróżniają się zdolnością do przyczepiania i wbudowywania w ściany muszli rozmaitych materiałów zebranych z otoczenia (stąd pochodzi ich popularna nazwa: śmieciarki). Zamieszkują głównie wody tropikalne.

Nazwa pochodzi od typowego rodzaju rodziny, Xenophora, którego nazwa odzwierciedla zdolności do wbudowywania w muszlę i przenoszenia ciał obcych (xenos grek. – obcy, phorein – przenosić). Od tej ich zdolności urobiono również ich popularną polską nazwę: śmieciarki^[4].

Muszle średniej wielkości (średnica od 1,9 do 16 cm, wysokość: 2–10 cm), stożkowate, nieregularne ze względu na ciała obce przyczepione do zewnętrznej powierzchni, stosunkowo cienkościenne, z niską skrętką i wklęsłą podstawą. Dołek osiowy obecny u większości gatunków, wąski ale głęboki. Niekiedy ornamentacja na zewnętrznej powierzchni muszli, w postaci rzędów kolców i guzków. Wieczko cienkie, gładkie, konchiolinowe (o barwie od żółtawej do brązowej), z koncentrycznymi liniami przyrostów, czasami z kolcami lub promienistymi żebrami. Zawiązek wieczka położony w pobliżu środka. Otwór muszli duży, owalny, lekko spłaszczony. Periostrakum cienkie lub jego brak.^[4][5]. Dobrze rozwinięta noga jest podzielona na dwie części, jedna (tylna) wytwarzająca i przenosząca wieczko, przednia – służy do lokomocji. Para czułków na głowie, oczy leżą u ich podstawy^[4].

Zamieszkują wody tropikalne, głównie zachodni Pacyfik, niezbyt pospolite^[4].

Żyją w litoralu i sublitoralu, aż do krańców stoku kontynentalnego, do głębokości ponad 1400 m, na podłożu mulistym, piaszczystym lub kamienistym^[5]. W środowisku poruszają się szybkimi skokami^[4].

Przedstawiciele Xenophoridae mają zdolność do wbudowywania w zewnętrzną ścianę muszli najrozmaitszych przedmiotów i ciał obcych, które znajdują w otaczającym je środowisku (kamyków, muszli innych mięczaków, szkieletów i żywych kolonii koralowców, gąbek, rurek wieloszczetów. Miejsce wbudowywania wtrętów nie jest zwykle przypadkowe. Obiekty te są przytwierdzane do muszli w stosunkowo regularnych odstępach, za pomocą wydzieliny produkowanej przez nogę. Wydzielina ta produkowana jest przez całe życie ślimaka. Jedynie u przedstawicieli rodzaju Onustus tylko w początkowym okresie życia – a więc przedmioty te są przyczepiane tylko na początkowych skrętach muszli^[4].

W rodzinie Xenophoridae nie wyróżnia się podrodzin^[1][2]. Rodzina obejmuje następujące współcześnie występujące rodzaje^[1]:

• Aspidophoreas Nappo, Bini & Santucci, 2022
• Austrophora Kreipl, Alf & Kronenberg, 1999 – jedynym przedstawicielem jest Austrophora flindersi (Cotton & Godfrey, 1938)
• Onustus Swainson, 1840 – synonimy: Trochotugurium Sacco, 1896; Tugurium Fischer in Kiener, 1879^[6]
• Ponderiana Nappo, Bini & Santucci, 2022
• Stellaria Möller, 1832 – synonimy: Haliphoebus Fischer in Kiener, 1879; Xenophora (Stellaria) Schmidt, 1832^[7]
• Xenophora Fischer von Waldheim, 1807^[8] – rodzaj typowy

oraz rodzaj wymarły:

• Acanthoxenophora Perrilliat & Vega, 2001 – jedynym przedstawicielem był Acanthoxenophora sinuosa Perrilliat & Vega, 2001 †

• Wąsowski R. 2000. Przewodnik: Muszle. Multico Oficyna Wydawnicza Sp. Z o.o., Warszawa, ISBN 83-7073-250-X, pp.336.

• Rodzina: Xenophoridae na shells.tricity.wsu.edu. shells.tricity.wsu.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-11)].
• Xenophoridae w bazie NCBI dostęp: 15 kwietnia 2014.
• Xenophoridae w WoRMS World Register of Marine Species, dostęp: 15 kwietnia 2014.