Wachlarzownica

Wachlarzownica

Licuala spinosa
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	arekowce
Rodzina	arekowate
Rodzaj	wachlarzownica
Nazwa systematyczna
Licuala Wurmb Verh. Batav. Genootsch. Kunsten 2: 469 (1780)[3][4]
Typ nomenklatoryczny
L. spinosa F. von Wurmb[3]
Synonimy
Dammera K.Schum. & Lauterb. Pericycla Blume[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Wachlarzownica^[5], likuala^[6] (Licuala Wurmb) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych, czyli palm (Arecaceae). Obejmuje co najmniej 167 gatunków^[4]. W niektórych ujęciach^[7] włączanych jest tu kilkanaście gatunków z rodzaju Lanonia, w innych są one wyłączane^[4][8]. Rośliny te występują w południowo-wschodniej Azji i zachodniej Oceanii – od północno-wschodnich Indii, Bhutanu i południowo-wschodnich Chin po Queensland, Nową Gwineę i Vanuatu^[4][7][9]. Największe zróżnicowanie gatunkowe rodzaju jest na Półwyspie Malajskim, Borneo i Nowej Gwinei^[10]. Rosną w nizinnych i górskich lasach deszczowych^[9], z reguły jako rośliny podszytowe, czasem w lasach bagiennych (L. paludosa), od strony lądowej w namorzynach (L. spinosa)^[11] i w formacjach zaroślowych wrzosowiskopodobnych^[5].

Palmy te należą do łatwo rozpoznawalnych ze względu na okrągłe w zarysie blaszki liściowe, zwykle podzielone na wachlarzowate lub równowąskie łatki składające się z różnej liczby segmentów^[11] (przy czym jednak identyfikacja gatunków w obrębie rodzaju już łatwa nie jest – wymaga często szczegółowej analizy budowy organów generatywnych)^[9].

Liczne gatunki są popularnymi roślinami ozdobnymi w tropikach (zwłaszcza wachlarzownica wyniosła, ciernista^[5][6], L. peltata^[6]). Liście wachlarzownic wykorzystywane są przy paleniu opium^[8], do zawijania żywności^[11], pędy służą do wyrobu lasek do chodzenia^[8], uchwytów narzędzi (L. bracteata)^[9], a w przypadku większych kłodzin – bywają wykorzystywane jako słupy do konstrukcji palisadowych^[11]. Liście wykorzystywane są do wyplatania kapeluszy lub wykonywania okryć głowy chroniących przed deszczem (np. L. centralis, L. radula, L. robinsoniana), wykonywania innych okryć przeciwdeszczowych (np. L. hainanensis, L. spinosa, L. paludosa)^[9] oraz krycia dachów^[11]. Rdzenie pędów i ich młode wierzchołki są jadalne^[11].

Nazwa rodzajowa jest zlatynizowaną nazwą tych palm stosowaną na Celebes^[9].

Morfologia

Pokrój

Palmy o pędach wyrastających pojedynczo lub w kępach^[9], czasem tworzące liczne odrosty^[5]. Kłodziny niewielkie, smukłe lub skrócone, czasem podziemne^[9], rzadko drzewiaste^[10], wzniesione lub płożące^[11].

Liście

Liście charakterystyczne – dłoniasto złożone lub pojedyncze, w zarysie ogólnym zaokrąglone, o blaszce z licznymi, wyraźnie składającymi się segmentami podzielonymi do nasady (z wyjątkiem dwóch gatunków o blaszce niepodzielonej – L. grandis i L. orbicularis^[11]) na odcinki równowąskie lub wachlarzykowate, na szczycie mniej lub bardziej wyraźnie wcinane. Liści jest zwykle na jednym okazie od 5 do blisko 30. Ogonek liściowy ma otwartą, pochwiastą i włóknistą na brzegach nasadę, często z okazałą pochwą liściową. Wzdłuż krawędzi ogonka wyrastają zwykle kolce (rzadziej rośliny są bezbronne), a na jego końcu znajduje się okazała hastula^[9].

Kwiaty

Obupłciowe, zebrane w kłosowate kwiatostany nierozgałęzione, lub z rozgałęzieniami I lub II rzędu^[9], rzadko III rzędu^[10]. Kwiatostany wyrastają w kątach licznych, pochwiastych podsadek. Na osiach kwiatostanu występuje także różna liczba podsadek, w kątach których rozwijają się kwiaty pojedyncze lub skupione po 2–3. Okwiat z listkami w dwóch okółkach. Trzy zewnętrzne listki tworzą uciętą rurkę, nieregularnie rozdzielającą się lub trójdzielną. Trzy wewnętrzne listki tworzą u nasady rurkę, w górze z trzema łatkami^[10]. Pręcików jest 6, nitki trzech z nich są okazałe, a trzech znajdujących się przemiennie między nimi – silnie zredukowane^[10]. Zalążnia tworzona jest przez trzy owocolistki^[9].

Owoce

Niewielkie, jednonasienne, kulistawe, jajowate lub elipsoidalne pestkowce, różnie zabarwione^[9], zwykle z egzokarpem gładkim, czasem z wierzchu korkowatym i brodawkowatym^[10].

Systematyka

Rodzaj w obrębie arekowatych Arecaceae klasyfikowany jest do podplemienia Livistoninae Saakov (1954) z plemienia Corypheae Mart (1837) i podrodziny Coryphoideae Griff. (1844)^[10].

Wykaz gatunków^[4]

Przypisy