Wąsosz (województwo podlaskie)

Ten artykuł dotyczy wsi w województwie podlaskim. Zobacz też: inne obiekty o tej nazwie.

Wąsosz

wieś
Wąsosz
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	grajewski
Gmina	Wąsosz
Liczba ludności (2020)	1123[2]
Strefa numeracyjna	86
Kod pocztowy	19-222[3]
Tablice rejestracyjne	BGR
SIMC	0991137[4]
Położenie na mapie gminy Wąsosz Wąsosz
Położenie na mapie Polski Wąsosz
Położenie na mapie województwa podlaskiego Wąsosz
Położenie na mapie powiatu grajewskiego Wąsosz
53°31′15″N 22°19′04″E/53,520833 22,317778[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Wąsosz – wieś (1436–1870 miasto; 1980–2002 jako wsie: Wąsosz Pierwszy i Wąsosz Drugi) w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie grajewskim, w gminie Wąsosz^[4][5]. Wieś jest siedzibą gminy Wąsosz.

Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską w 1436 roku, zdegradowany w 1870 roku^[6]. Jako miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego leżało w województwie mazowieckim^[7]. W latach 1975–1980 miejscowość należała administracyjnie do województwa łomżyńskiego. W 1980 funkcjonowały dwie wsie: Wąsosz Pierwszy i Wąsosz Drugi, które 1 stycznia 2003 połączono ponownie w wieś Wąsosz^[8].

Miejscowość historycznie położona jest w mazowieckiej ziemi wiskiej^[9].

Wąsosz jest miejscowością typowo rolniczą.

Ziemie na których leży Wąsosz, należały do księstwa płockiego i znalazły się pod bezpośrednim zarządem króla Kazimierza Wielkiego pod koniec 1358 r., kiedy to upłynęły trzy lata, na które Siemowit III otrzymał Wiznę i Zakroczym w zarząd od Kazimierza Wielkiego. W roku 1382 książę Siemowit IV zastawił Wiznę z całą kasztelanią Krzyżakom za 7000 florenów, którą wykupił od nich w roku 1401. Miejscowość założono przy ujściu dwóch rzek przez miernika książęcego Jaśka z Roman w 1428 r., nosiła pierwotnie nazwę Wąsosze. Niedługo później w 1436 r., otrzymała prawa miejskie, gdy książę płocki Władysław I nadał miastu prawo chełmińskie, wolną łaźnię, wagę oraz postrzygalnię sukna. Książęta mazowieccy zbudowali tu także zamek obronny.

 Osobny artykuł: Zamek w Wąsoszy.

W 1471 roku utworzenie powiatu wąsoskiego z siedzibą sądu ziemskiego i grodzkiego, przyczyniło się do rozwoju miasta. Od około 1508 do 1540 roku prowadzono budowę murowanego kościoła parafialnego^[10]. W 1509 roku miasto spłonęło^[10]. W 1564 roku było tu 300 domów. W 1605 roku mieszczanin Andrzej Rogala ufundował klasztor karmelitów. W 1656 roku przez Wąsosz przeszły wojska szwedzkie, które ograbiły miasto i zniszczyły kościół parafialny, o naprawę którego prosiła króla na sejmiku w 1659 roku miejscowa szlachta^[11]. Upadek miasta rozpoczął się na początku XVIII wieku w wyniku wojny północnej w czasach panowania Augusta II Mocnego^[12]. W XIX wieku miasto odczuło regres spowodowany rozwojem prywatnego miasta Szczuczyna i poprowadzeniem przez niego nowej drogi z Warszawy do Kowna^[12]. W 1870 roku w wyniku reformy administracyjnej Wąsosz utraciła prawa miejskie^[13]. Po 17 września 1939 roku Wąsosz zajęła Armia Czerwona i rozpoczęła się okupacja sowiecka. W czerwcu 1941 roku Wąsosz zajęły wojska niemieckie.

W lipcu 1941 w miejscowości doszło do wymordowania prawie całej społeczności żydowskiej^[14].

 Osobny artykuł: Pogrom w Wąsoszu.

• Cmentarz żydowski z mogiłą pomordowanych^[15]
• Kościół Przemienienia Pańskiego przy ul. Sienkiewicza, który został wybudowany w latach 1508–1532 w stylu późnogotyckim. Murowany z cegły w wątku wendyjskim i polskim, trójnawowy, pseudobazylikowy. W kościele znajdują się trzy murowane ołtarze.
  • obraz Przemienienia Pańskiego,
  • obraz św. Rozalii namalowany w 1908 roku.
  • epitafium wykonane z białego marmuru przez małżeństwo Bzurów w drugiej połowie XIX wieku.
  • epitafium z białego marmuru wmurowane 15 sierpnia 1997 roku na uroczystej mszy św. przez wojewodę łomżyńskiego i parafian wąsoskich.
• Kościół filialny pw. Narodzenia NMP (dawniej karmelitów) usytuowany przy rynku (zwany przez mieszkańców klasztorkiem) jest jedną z cenniejszych pamiątek regionu. Kościół filialny, pierwotnie karmelitów trzewiczkowych powstał około 1625 roku. Karmelici trzewiczkowi zjawili się w Wąsoszu na początku XVII wieku. Legenda głosi, że dwóch zakonników zatrzymało się na wypoczynek w Wąsoszu, podczas podróży z Krakowa do Wilna. Szlachta i mieszczanie zwrócili się do nich z prośbą o założenie w Wąsoszu klasztoru. Obiecali cenne darowizny. Prośba mieszkańców została wysłuchana. Klasztor powstał w 1605 roku. Zaczątkiem jego siedziby była kamienica podarowana przez bogatego mieszczanina Andrzeja Rogalę. Przez prawie dwa stulecia, do powstania styczniowego karmelici byli błogosławieństwem dla Wąsosza i okolic. Założyli pierwszą szkołę, uczyli uprawy roli i leczyli mieszkańców. Po rozbiorach stali się ostoją polskości. Wspierali uczestników kolejnych powstań. W podziemiach klasztoru przechowywali broń, chronili rannych powstańców. Po upadku powstania, na rozkaz rosyjskiego gubernatora klasztor został zlikwidowany.
  • trumna rycerza znajdująca się w podziemiach kościoła, przypisywana według legendy, Rzędzianowi z Wąsoszy.
  • obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pochodzący z XVI wieku, przesłonięty srebrną sukienką pochodzącą z około 1740 roku, zaś korony są z 1659 roku.
  • sgraffito, ozdoba charakterystyczna dla architektury renesansowej, odkryte podczas remontu kościoła. Sgraffito umieszczone było nad jednym z dawnych okien elewacji frontowej i przedstawia Ostatnią wieczerzę.

• 
  Kościół Przemienienia Pańskiego w Wąsoszu (farny)
• 
  Fasada fary
• 
  Kościół Narodzenia NMP (Karmelitów)
• 
  Kościół poklasztorny
• 
  Park w Wąsoszu

• Parafia Przemienienia Pańskiego w Wąsoszu
• Szwelczyn

• Oficjalna strona Gminy Wąsosz
• Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Gminy Wąsosz
• Wąsosz (8), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 177 .