Szachy kurierskie
Szachy kurierskie, gra kurierska (Kurierspiel) – odmiana szachów rozgrywana na planszy o wymiarach 12 × 8 pól, grywana w latach ok. 1200–1800.
Zasady
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Courier_Chess.png/220px-Courier_Chess.png)
Szachy kurierskie w porównaniu do klasycznych szachów średniowiecznych wprowadzały trzy nowe figury: kuriera, radcę (mędrca) i błazna (marudera). Kurier był bardzo aktywną figurą, uatrakcyjniającą rozgrywkę[1].
Król (König) poruszał się jak król we współczesnych szachach. Zabronione było wchodzenie pod szacha, roszady nie znano.
Wieża (Roche) poruszała się jak wieża we współczesnych szachach.
Skoczek (Reutter) poruszał się jak skoczek we współczesnych szachach.
Pion (Soldat) poruszał się jak pion we współczesnych szachach. Nie istniała możliwość posunięcia o dwa pola w pierwszym posunięciu (z wyjątkiem trzech pierwszych ruchów), a promocja następowała tylko na królową.
Kurier (Kurierer) poruszał się jak goniec we współczesnych szachach, po diagonali o dowolną liczbę pól.
Strzelec (Schütze) poruszał się o dwa pola po przekątnej. Mógł także przeskakiwać inne bierki.
Królowa (Königin) poruszała się o jedno pole po przekątnej, z wyjątkiem czwartego ruchu.
Radca (Man) poruszał się jak król, ale mógł zostać zbity.
Błazen (Schleich) poruszał się o jedno pole do przodu, tyłu, na prawo bądź na lewo[2].
Rozgrywka zawsze rozpoczynała się od czterech specyficznych posunięć: ruchów pionami sprzed wież i królowej o dwa pola do przodu, a także ruchem królową, także o dwa pola do przodu. Celem gry było zamatowanie króla przeciwnika[2]. Nie znano zasady pata[3].
Historia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Lucas_van_Leyden_005.jpg/220px-Lucas_van_Leyden_005.jpg)
Nieznane jest pochodzenie szachów kurierskich[4]. Pierwszy raz zostały wspomniane w romansie Wirnta von Grafenberga z 1202 roku pt. Wigalois. W 1300 roku Heinrich von Beringen opisał tę grę w poemacie Schachbuch, a w 1337 roku Konrad von Ammenhausen wspomniał o niej w swoim dzienniku podróży[5]. W 1508 roku Lucas van Leyden namalował obraz pt. Gracze w szachy, przedstawiający rozgrywkę w szachy kurierskie[1]. Gustavus Selenus przedstawił zasady gry w dziele Das Schack- oder König-Spiel z 1616 roku[5].
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Illustration_of_Chess_Pieces_by_Gustav_Selenus_%281616%29.jpg/220px-Illustration_of_Chess_Pieces_by_Gustav_Selenus_%281616%29.jpg)
Szachy kurierskie były popularne w późnym średniowieczu w Niderlandach, Francji oraz Niemczech. W 1651 roku książę Fryderyk Brandenburski ofiarował komplet do gry wiosce Ströbeck[1]. W 1821 roku H.G. Albers napisał, że w rejonie Ströbeck nadal gra się w szachy kurierskie, jednakże relacje odwiedzających Ströbeck z 1825 roku zaprzeczyły temu[6]. W 1831 roku William Lewis podczas wizyty w Ströbeck opisał, iż w miejscowości gra straciła popularność. Lewis odnotował także fakt, że nowymi figurami w miejsce mędrca i błazna są kanclerze[6].
Eric V. Greenwood, powołując się na szachowego historyka Johna Gollona, stwierdził, że Albers w 1821 roku opisywał odmianę szachów kurierskich, nazywaną Courier-Spiel. Różnica w stosunku do klasycznych szachów kurierskich polegała na innych możliwościach posunięć bierek. Roszada polegała na ruchu królem na kolumnę c bądź j oraz przemieszczeniu roszowanej wieży na drugą stronę. Błazen poruszał się jak król z zastrzeżeniem, że mógł być zbity. Goniec poruszał się o jedno lub dwa pola po przekątnej. Pion miał możliwość poruszenia się o dwa pola w pierwszym ruchu, jednakże promocja następowała dopiero w trzecim ruchu po dojściu na ostatnią linię. Zamiast radcy wprowadzono nową figurę – kanclerza, który poruszał się ruchami skoczka i króla[7].
Istniały również inne warianty gry, jak wymyślone w 1971 roku przez Paula Bywaya Modern Courier Chess czy też odmiana Clémenta Begnisa z 2011 roku, nazwana Reformed Courier-Spiel[8].
Znaczenie
Historyk szachowy Rick Knowlton opisał szachy kurierskie jako most do współczesnych szachów, podkreślając fakt, że w porównaniu do tradycyjnych szachów średniowiecznych gra była znacznie dynamiczniejsza. Wprowadzenie kuriera dało bowiem znacznie większe możliwości ataku[5]. Jednakże brak jest jednoznacznych dowodów, że zwiększenie siły gońca w klasycznych szachach nastąpiło bezpośrednio pod wpływem szachów kurierskich[9].
Przypisy
- ↑ a b c JerzyJ. Giżycki JerzyJ., Z szachami przez wieki i kraje, Warszawa: Sport i Turystyka, 1984, s. 56, ISBN 83-217-2431-0 .
- ↑ a b How to Play Courier Chess [online], Ancient Chess [dostęp 2022-11-06] .
- ↑ Hans L.H.L. Bodlaender Hans L.H.L., Courier chess [online], Chess Variants [dostęp 2022-11-06] .
- ↑ JohnJ. Gollon JohnJ., Chess Variations: Ancient, Regional, and Modern, Tuttle Publishing, 1974, s. 44, ISBN 978-1-4629-1220-9 .
- ↑ a b c RickR. Knowlton RickR., Courier Chess, „The Chess Collector”, 18 (1), Chess Collector International, 2009, s. 13 .
- ↑ a b The History of Courier Chess [online], Courier Chess [dostęp 2022-11-06] .
- ↑ Eric V.E.V. Greenwood Eric V.E.V., Courier-Spiel [online], Chess Variants [dostęp 2022-11-06] .
- ↑ Jean-LouisJ.L. Cazaux Jean-LouisJ.L., RickR. Knowlton RickR., A World of Chess: Its Development and Variations through Centuries and Civilizations, McFarland, 2017, s. 270, ISBN 978-1-4766-2901-8 .
- ↑ JohnJ. McCrary JohnJ., The Evolution of Modern Chess Rules: Enter the Queen and Bishop [online], US Chess Federation, 2 lipca 2021 [dostęp 2022-11-06] .