Pleszczotka górska
 | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | |||
| Rząd | kapustowce | ||
| Rodzina | kapustowate | ||
| Rodzaj | pleszczotka | ||
| Gatunek | pleszczotka górska | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Biscutella laevigata L. Mant. Pl. 2: 225 (1771)[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
| |||
Pleszczotka górska, pleszczotka gładkołuszczynkowa[4], dawniej również pod nazwą tarczyk lub tarczyk podwójny[5] (Biscutella laevigata L.) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych. Występuje w środkowej i południowej Europie[3], głównie w górach[6]. Swym zasięgiem obejmuje tereny górskie od Portugalii i Hiszpanii, aż po Karpaty i Bałkany, sięgając w górach 3000 m n.p.m.[5] W Polsce występuje głównie w Tatrach Zachodnich, poza tym na pojedynczych tylko stanowiskach na Wyżynie Śląskiej i Wyżynie Olkuskiej[7] (hałdy galmanowe w Bolesławiu)[8], w Zagorzycach koło Pińczowa[9] oraz na Dolnym Śląsku w okolicach Wrocławia i Oławy (stanowiska wymarłe[9])[8].
Morfologia
- Łodyga
- Wzniesiona, rozgałęziona, o wysokości 15–30 cm[10].
- Korzeń
- Długi (sięgający czasem 2 m) palowy, częściowo zdrewniały, z rozległymi bocznymi rozgałęzieniami, łatwo penetruje szczeliny w twardym, kamienistym podłożu[5].
- Liście
- Liście odziomkowe całobrzegie lub ząbkowane, o podłużnym kształcie zwężające się w ogonek. Liście łodygowe również podłużne, ale bezogonkowe, zaokrąglonymi nasadami obejmujące łodygę. Są szczeciniasto owłosione[10][7].
- Kwiaty
- O 4 żółtych płatkach korony, mających długość 4–7 mm. Naprzemiennie z nimi występują 4 żółtozielone działki kielicha, krótsze od płatków. Pojedynczy słupek z szyjką i pałeczkowatym znamieniem, kilka pręcików[7].
- Owoc
- Wykrojona na obu końcach i spłaszczona łuszczyna, przypominająca kształtem leżącą ósemkę. Ma większą szerokość, niż długość[8].
-
Morfologia -
Kwiaty -
Owoce
Biologia i ekologia
- Rozwój: bylina. Kwitnie od czerwca do sierpnia[8]. Jest ściśle obcopylna, zapylana głównie przez muchówki i motyle. Nasiona łatwo kiełkują[5].
- Siedlisko: skały, piargi, murawy. Roślina górska. W Tatrach występuje od regla dolnego do piętra alpejskiego (od wysokości 880 do 2123 m n.p.m.)[5], wyłącznie na podłożu wapiennym (roślina wapieniolubna). Koło Pińczowa rośnie w płatach murawy kserotermicznej na rumoszu skały wapiennej[5]. Wykazuje cechy metalofitu fakultatywnego[8]. W Bolesławiu rośnie na hałdach galmanowych i galenowych. Stanowisko „Dołki” w okolicach Piekar Śląskich na Górnym Śląsku ma charakter antropogeniczny, jest ono efektem świadomej introdukcji gatunku na hałdy odpadów popłuczkowych z procesu wzbogacania rud cynku i ołowiu, podjętej w 2010 r.[5]
- W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Seslerietea variae[11].
- Pleszczotka górska jest jednym z trzech gatunków roślin, na których żeruje gąsienica motyla bielinek bryonie (pozostałe to tobołki polne i gęsiówka Hallera)[12].
Zmienność
W obrębie gatunku wyróżnia się 8 podgatunków[3]:
- Biscutella laevigata subsp. laevigata – podgatunek nominatywny
- Biscutella laevigata subsp. australis Raffaelli & Baldoin
- Biscutella laevigata subsp. austriaca (Jord.) Mach.-Laur.
- Biscutella laevigata subsp. kerneri Mach.-Laur.
- Biscutella laevigata subsp. prinzerae Raffaelli & Baldoin
- Biscutella laevigata subsp. raffaelliana Galasso & Banfi
- Biscutella laevigata subsp. varia (Dumort.) Rouy & Foucaud
- Biscutella laevigata subsp. woycickii M.Wierzb., Pielich. & Wasowicz – podgatunek Wóycickiego, opisany w 2020 z okolic Bolesławia, wprowadzony na stanowisko zastępcze także w Tarnowskich Górach[9].
Zagrożenia i ochrona
Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski w grupie gatunków narażonych na wyginięcie na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania (kategoria zagrożenia [V])[13].
Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
- ↑ a b c d Biscutella laevigata L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-02-01] .
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e f g AdamA. Rostański AdamA., GrażynaG. Szarek-Łukaszewska GrażynaG., MonikaM. Jędrzejczyk-Korycińska MonikaM., Pleszczotka górska (Biscutella laevigata L.) – opis gatunku, „Buckler mustard (Biscutella laevigata L.) an extraordinary plant on ordinary mine heaps near Olkusz”, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 95–98, ISBN 978-83-62975-44-0 [dostęp 2024-02-01] .
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN) [online] [dostęp 2010-10-27] .
- ↑ a b c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy, Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003, ISBN 83-7073-385-9 .
- ↑ a b c d e TeofilT. Gołębiowski TeofilT., Rośliny gór i pogórzy, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1990, s. 71, ISBN 83-217-2710-7 .
- ↑ a b c AdamA. Rostański AdamA., MonikaM. Jędrzejczyk-Korycińska MonikaM., Pleszczotka górska poza górami (rejon śląsko-krakowski), [w:] Harmonogram oraz streszczenia wystąpień V Seminarium Sekcji Taksonomii Roślin Polskiego Towarzystwa Botanicznego „W poszukiwaniu dowodów mikroewolucji...” Będzin, 27-30.06.2023 r., pbsociety.org.pl, 2023, s. 7–8 [dostęp 2024-02-01] .
- ↑ a b WładysławW. Szafer WładysławW., StanisławS. Kulczyński StanisławS., Rośliny polskie, Warszawa: PWN, 1953 .
- ↑ WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 128, ISBN 83-01-14439-4 .
- ↑ Bielinek bryonie (strona zarchiwizowana) [online] [dostęp 2007-10-12] [zarchiwizowane z adresu 2007-10-12] .
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 15, ISBN 83-89648-38-5 .
Identyfikatory zewnętrzne (takson):
