Pienikowate[1] (Aphrophoridae) – rodzina pluskwiaków z podrzędu cykadokształtnych, licząca ponad 900 opisanych gatunków.
Opis
Pluskwiaki o delikatnie i gęsto owłosionym ciele[2]. Osiągają długość do 13 mm[3]. Głowa wyposażona jest w podługowate, niestykające się z nasadami skrzydeł oczy złożone[4] oraz parę przyoczek, położonych na ciemieniu, ale z dala od jego krawędzi[2]. Frontoclypeus (zrośnięte czoło i nadustek) jest wypukły. Panewki czułkowe są płytkie i nie zakrywają nasadowych członów czułków. Długość i szerokość tarczki są mniej więcej równe[4].
Biologia i występowanie
Owady zaliczane do tej rodziny występują na całym świecie, jednak najliczniej w krajach strefy tropikalnej[5]. W Polsce stwierdzono 15 gatunków[6] (zob. pienikowate Polski).
Nazwa rodziny pochodzi od pienistej wydzieliny ochronnej, którą otaczają się larwy pienikowatych[5], widoczne np. na trawie i gałęziach[7]. Oddychanie umożliwia larwom umieszczony na brzusznej stronie ciała kanał oddechowy. Larwy wysuwają go poza warstwę ochronną podczas pobierania powietrza[3]. Wydzielana ta jest produkowana przez przewód pokarmowy, a w jej skład wchodzą wytwarzane w cewkach Malpighiego białka i mukopolisacharydy. Piana pienikowatych przypomina tą u krasankowatych i ma grubsze pęcherzyki niż ta u Clastopteridae[4].
Larwy pienikowatych żywiąc się sokami roślin, powodują w przypadku masowego występowania szkody wśród roślin uprawnych.
Systematyka i filogeneza
Pienikowate należą do nadrodziny Cercopoidea. Filogenetyczne analizy molekularne wskazują, że w ich skład powinny zostać włączone Epipygidae. Klad obejmujący pienikowate i Epipygidae jest najbliżej spokrewniony z krasankowatymi, a linie ewolucyjne obu grup rozeszły się w kredzie, między 122 a 168 milionami lat[4] (wcześniejsze szacunki Szczerbakowa dokonane na podstawie zapisu kopalnego mówiły o około 100 milionach lat temu[8]).
Do pienikowatych zalicza się ponad 900 opisanych gatunków, zgrupowanych w rodzajach[9]:
↑ abChristopher H. Dietrich: Auchenorrhyncha (Cicadas, Spittlebugs, Leafhoppers, Treehoppers and Plathoppers). W: Encyclopedia of Insects. Vincent H. Resh, Ring T. Cardé (red.). Academic Press, 2009, s. 56–63. ISBN 978-0-08-092090-0.
↑ abcdJason R. Cryan, Gavin J. Svenson. Family-level relationships of the spittlebugs and froghoppers (Hemiptera: Cicadomorpha: Cercopoidea). „Systematic Entomology”. 35, s. 393–415, 2010. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2009.00520.x.
↑ abPeniki. W: praca zbiorowa: Encyklopedia Powszechna PWN. T. 3. M-R. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 510.
↑Marek Guzik. Efekty działalności zwierząt. Cz. 2. „W górach”. 11 (1), 2007.brak numeru strony
↑D.E. Shcherbakov: Origin and evolution of the Auchenorrhyncha as shown in the fossil record. W: C.W. Schaeffer (red.): Studies on Hemipteran Phylogeny. Lanham: Entomological Society of America, 1996, s. 31–45, seria: Thomas Say Publications in Entomology.
↑Adeline Soulier-Perkins: Aphrophoridae Amyot & Serville, 1843. [w:] Cercopoidea Organised On Line [on-line]. [dostęp 2017-07-11].