Mstów (województwo śląskie)

Mstów

wieś
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	częstochowski
Gmina	Mstów
Liczba ludności (2022)	1647[2]
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	42-244[3]
Tablice rejestracyjne	SCZ
SIMC	0138649
Położenie na mapie gminy Mstów Mstów
Położenie na mapie Polski Mstów
Położenie na mapie województwa śląskiego Mstów
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego Mstów
50°49′44″N 19°17′10″E/50,828889 19,286111[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Mstów – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, siedziba gminy Mstów. Położona nad Wartą, przy drodze wojewódzkiej nr 786. W latach 1279–1870 miejscowość miała status miasta.

Mstów znajduje się około 12 km na wschód od Częstochowy, nad Wartą, w rejonie jej przełomu^[4][5]. Pod względem fizycznogeograficznym położony jest na pograniczu dwóch mezoregionów: tereny po południowej stronie Warty (z przełomowym odcinkiem rzeki włącznie) należą do Wyżyny Częstochowskiej, po stronie północnej do Wyżyny Wieluńskiej^[6][7]. Miejscowość leży zatem na północnym krańcu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej^[4][5].

W Mstowie znajduje się zbudowana z wapieni Skała Miłości będąca jego charakterystycznym, widocznym z daleka obiektem. W Mstowie i jego najbliższych okolicach znajduje się kilka wzniesień, m.in. Góra Szwajcera (267 m), Góra Wał (293 m), Chrapoń (308 m), Dobra Góra (279 m), Ściegna (281 m)^[8]. Przełomowa dolina Warty jest uznawana za atrakcyjną krajobrazowo. Tereny nad rzeką, położone wokół Skały Miłości i zbiornika wodnego Tasarki są zagospodarowane w celach rekreacyjnych^[4][9].

Mstów znajduje się w granicach Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Przez miejscowość przebiegają szlaki turystyczne: Szlak Jury Wieluńskiej, Szlak Warowni Jurajskich (szlak ten ma tutaj swój początek) i rowerowy Jurajski Szlak Zygmunta Krasińskiego^[10].

Panorama widokowa miejscowości z Góry Szwajcera

Pierwsza historyczna pisana wzmianka o Mstowie pochodzi z 1193 roku. Miejscowość została wówczas wymieniona (w formie Mstou) w bulli papieża Celestyna III jako własność kanoników regularnych laterańskich na Piasku we Wrocławiu^[11]. Istnieją jednak przesłanki, że miejscowość istniała już wcześniej – Jan Długosz zamieścił wzmiankę o Mstowie opisując życie Piotra Włostowica, zmarłego przed tą datą^[4].

Prawdopodobnie na początku XIII wieku założono w Mstowie klasztor. W 1212 w miejscowości odbył się synod z udziałem Henryka Kietlicza, arcybiskupa gnieźnieńskiego, oraz biskupów krakowskiego, wrocławskiego, lubuskiego i poznańskiego^[12]. W 1220 roku w łacińskim dokumencie biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża wydanym w Krakowie^[13] miejscowość wymieniona jest w formie Mstovia oraz Msthow^[14].

W połowie XIII wieku miejscowość miała już wczesnomiejski charakter, funkcjonowały tu już targ, komora celna, karczmy, młyn i folusz. Rozwojowi miejscowości sprzyjało położenie na szlaku handlowym z Krakowa do Wielkopolski. 10 czerwca 1279 roku, lub w roku 1278, Bolesław Wstydliwy zezwolił na utworzenie w Mstowie miasta na prawie średzkim. Lokacja Mstowa nastąpiła na gruntach dawnej osady, którą jedynie uregulowano przestrzennie^[15][16][17]. Do XIV wieku Mstów był stolicą opola, potem stolica została przeniesiona do Olsztyna^[11]. Miasto zachowało obowiązek udzielania stacji^[18].

Do XVI wieku Mstów był największym miastem w regionie, przewyższającym znaczeniem Częstochowę^[17][11]. Miejscowość kilkukrotnie odwiedzali władcy Polski: Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Władysław IV Waza, Jan Kazimierz, Zygmunt August^[4].

W 1569 w wyniku unii lubelskiej miejscowość znalazła się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W końcu XVI wieku miasto znajdowało się w powiecie lelowskim województwa krakowskiego, było własnością klasztoru kanoników regularnych^[19]. Od około XVI wieku znaczenie miasta zaczęło słabnąć. Przyczyniło się do tego m.in. przesunięcie szlaku handlowego tak, aby przebiegał przez Częstochowę. Miasto zostało w dużym stopniu zniszczone w 1655 roku, w trakcie potopu szwedzkiego. Wymordowano wówczas prawie połowę ludności i spalono zabudowania^{[4][11][16][17]}.

Podczas powstania styczniowego mieszkańcy Mstowa brali udział w walkach przeciwko Rosjanom, służąc między innymi w oddziale kapitana Zygmunta Chmieleńskiego. W 1870 roku, w ramach represji po powstaniu, władze carskie skasowały prawa miejskie i włączyły miejscowość do gminy Wancerzów^[11][16].

Podczas okupacji hitlerowskiej, w grudniu 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 650 Żydów. W sierpniu 1942 zostali wywiezieni do getta w Radomsku, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani^[20].

Od 1952 roku Mstów jest siedzibą gminy. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Mstów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.

• Klasztor kanoników regularnych (formalnie położony w sąsiednim Wancerzowie)^[21][4],
• Układ urbanistyczny z XIII wieku, wraz z rynkiem^[21][4],
• Cmentarz z kaplicą św. Wojciecha z XVII wieku^[21],
• Tzw. dzielnica stodół z końca XIX wieku^[4][16],
• Kapliczki, m.in. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Nepomucena^[16],
• Budynki mieszkalne wykonane z kamienia wapiennego^[4].
• Cmentarz żydowski w Mstowie.

Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 786. Połączenie z Częstochową zapewnia linia autobusowa nr 30, która obsługiwana jest przez Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Częstochowie^[22].

Funkcjonują także 3 linie Komunikacji Gminnej, obsługiwanej przez PKS Częstochowa^{[potrzebny przypis]}:

• M1: Kobyłczyce - Brzyszów - Srocko - Mstów,
• M2: (Pniaki Mokrzeskie - Kuśmierki) - Krasice - Mokrzesz - Mstów,
• M3: Kuchary - Mstów.

We Mstowie od 1947 roku działa piłkarski Ludowy Klub Sportowy Warta.

• Cmentarz żydowski w Mstowie
• Mstów (województwo małopolskie)
• Mstowo

• Tadeusz Piersiak, Rewelacje odkryte pod kościołem, Gazeta Częstochowa, 20.07.2010
• Mstów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 779 .