Konwencjonalny charakter języka

Konwencjonalny charakter języka, niemotywowany charakter języka, arbitralny charakter języka – cecha języka polegająca na tym, że jest on systemem znaków opartym na umowie (konwencji) społecznej[1], umożliwiającym wyrażanie treści za pomocą dowolnych środków językowych[2]. Nie ma bezpośredniego związku naturalnego (opartego na podobieństwie czy też ikoniczności[3]) między znakiem językowym jako formą oznaczającą (dźwiękową, signifiant) a treścią oznaczaną (znaczeniem, signifié)[1][4]. Świadectwem tego jest fakt, że różne języki (i ich odmiany) używają odmiennych określeń i struktur do przekazania tej samej treści, np.: pol. książka – fr. livre – niem. buch; słow. dom – ang. house – fr. maison[4][5].

Pewnymi wyjątkami od powyższej arbitralności są onomatopeje (np. kukułka), które wykazują związek imitacyjny względem pojęć oznaczanych, oraz wykrzykniki (np. oj, ach), powiązane z ruchami ekspresywnymi człowieka. Jednakże również te jednostki są ostatecznie konwencjonalizowane w praktyce mownej, na poziomie różnych języków przybierając różne formy[4].

Konwencjonalność języka przejawia się również w tym, że jest on tworem przekazywanym za pośrednictwem tradycji społecznej, podobnie jak zwyczaje, wierzenia itp.[1][6]

Znaki językowe, pomimo swojego konwencjonalnego charakteru, nie poddają się łatwo zmianom[3][7]. Każdy znak wykazuje bowiem pewną trwałość, przynajmniej w krótkim okresie[3]. Zmiany wymagają dłuższego okresu historycznego[3]. Ponadto znak nie może być spontanicznym wytworem jednostki (musi być przyjęty w pewnej społeczności), a jego postać powinna odpowiadać systemowi dźwiękowemu danego języka[8].

Część językoznawców tezą o arbitralności uzasadnia odejście od preskryptywizmu i normatywnych koncepcji poprawności językowej[9], a także odrzucenie koncepcji istnienia języków, dialektów i form językowych wyższych lub niższych z perspektywy czysto lingwistycznej (w oderwaniu od czynników społecznych)[6]. Nieuwzględnianie arbitralnego charakteru języka odróżnia popularne postawy językowe, nastawione na wartościowanie różnych środków językowych (pod względem walorów logiczno-estetycznych), od naukowych poglądów językoznawczych[10].

Termin „arbitralny” został wprowadzony przez Ferdinanda de Saussure'a[8], założyciela strukturalizmu[11].

Przypisy

Zobacz hasła konwencjonalny i arbitralny w Wikisłowniku
  1. ↑ a b c Polański 1999 ↓, s. 315.
  2. ↑ Kapović, Starčević i Sarić 2016 ↓, s. 49.
  3. ↑ a b c d MarcinM. Józefaciuk MarcinM., Pojęcie znaku w językoznawstwie, „Językoznawstwo: współczesne badania, problemy i analizy językoznawcze”, 1 (2), 2008, s. 43–50 [dostęp 2023-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2023-10-05] , patrz s. 49.
  4. ↑ a b c Polański 1999 ↓, s. 54.
  5. ↑ Mistrík 1993 ↓, s. 68.
  6. ↑ a b Milroy i Milroy 1999 ↓, s. 10.
  7. ↑ Polański 1999 ↓, s. 394.
  8. ↑ a b EugenE. Pauliny EugenE., Slovenská fonológia, Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 1979, s. 15–16, OCLC 7016355  (słow.).
  9. ↑ Kapović, Starčević i Sarić 2016 ↓, s. 47–49.
  10. ↑ Milroy i Milroy 1999 ↓, s. 10–11.
  11. ↑ Mistrík 1993 ↓, s. 376.

Bibliografia

  • JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758  (słow.).
  • KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .
  • MateM. Kapović MateM., AnđelA. Starčević AnđelA., DaliborkaD. Sarić DaliborkaD., O preskripciji i preskriptivizmu u Hrvatskoj, [w:] BarbaraB. Kryżan-Stanojević (red.), Jezična politika: između norme i jezičnog liberalizma, Zagreb: Srednja Europa, 2016, s. 45–67, ISBN 978-953-7963-47-7, OCLC 970772545  (chorw.).
  • JamesJ. Milroy JamesJ., LesleyL. Milroy LesleyL., Authority in Language: Investigating Standard English, wyd. 3, London–New York: Routledge, 1999, ISBN 0-415-17412-0, ISBN 978-1-134-68757-2, ISBN 0-203-02603-9, OCLC 50987367  (ang.).