Kościół św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu
820/64 z dnia 18.04.1964 r.[1] | |||||||||||||||||||||
kościół parafialny | |||||||||||||||||||||
Fasada kościoła | |||||||||||||||||||||
Państwo | Polska | ||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||||||||||||
Miejscowość | |||||||||||||||||||||
Adres | ul. Pamięci Sybiraków 8 | ||||||||||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||||||||||
Kościół | |||||||||||||||||||||
Parafia | |||||||||||||||||||||
Wezwanie | św. Zygmunta i | ||||||||||||||||||||
Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||||
Relikwie | św. Zygmunta, | ||||||||||||||||||||
Cudowne wizerunki | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Kędzierzyna-Koźla | |||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa opolskiego | |||||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego | |||||||||||||||||||||
50°20′04,39″N 18°08′40,96″E/50,334553 18,144711 | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Strona internetowa |
Kościół św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu[a] – kościół parafii rzymskokatolickiej w Kędzierzynie-Koźlu, w województwie opolskim, należący do dekanatu Koźle diecezji opolskiej, mający status obiektu zabytkowego, który został ufundowany przez barona Jana von Oppersdorffa, a następnie konsekrowany w 1570, będący jednym z najstarszych obiektów w mieście, zbudowany z cegły, w stylu neogotyckim. Fasada z wejściem głównym usytuowana jest od ulicy Pamięci Sybiraków[2].
Architektura
Kościół składa się z nawy głównej zakończonej prezbiterium z ołtarzem wykonanym przez firmę Ericha Adolfa z Wrocławia według proj. prof. Paula Plontke z Berlina oraz dwóch kaplic bocznych (naw) pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa i Najświętszej Maryi Panny, oraz dobudowanych dwóch wież i zakrystii. Ma następujące wymiary: długość × szerokość = (44,95 × 27,14) m[3] oraz wysokość 34,69 m[4], a wraz ze szczytowym prętem na kulę i chorągiewkę nawet 37,35 m[5]. Powierzchnia użytkowa kościoła wynosi 700 m², a kubatura 6500 m³[6].
Budynek jest murowany (początkowo drewniany), pseudohalowy, w stylu neogotyckim, wielokrotnie przebudowywany. Mury otoczone przyporami. Prostokątna w rzucie poziomym wieża główna kościoła o wymiarach (7,10 × 6,65) m i wysokości 37,35 m[7] wykonana została w stylu gotycko-renesansowym z czterema zainstalowanymi dzwonami z napędem elektrycznym, a druga wieża (kruchta) w rzucie poziomym koła o średnicy 3,19 m[3], jest niższa o wysokości 10,85 m[8] – komunikacyjna, ze schodami kręconymi. Dach dwuspadowy z małą wieżyczką (murem) o wysokości 2,81 m[9], na sygnaturkę (obecnie zdemontowaną), w środku kalenicy, pokryty dachówką holenderką.
Nawa główna
Kościół jest przykryty sklepieniem krzyżowo-żebrowym, a prezbiterium sklepieniem sieciowym, wokół którego umieszczono pięć witraży według proj. Bernharda Latazky z Berlina[10], z centralnym przedstawiającym scenę ukrzyżowania oraz czterech bocznych poświęconych: Trójcy Świętej, narodzeniu Jezusa, Zmartwychwstaniu i Duchowi Świętemu.
Retabulum ołtarzowe złożone jest z dwóch blach umieszczonych po obu stronach tabernakulum na których znajduje się osiem scen biblijnych: czterech ze Starego Testamentu (strona prawa) i czterech z Nowego Testamentu (strona lewa) oraz dodatkowymi przymocowanymi do nich drążkami zwieńczonymi figurami aniołów. Na szczycie ołtarza widoczny łaciński napis PANIS VITAE VITIS VERA, co można przetłumaczyć jako „Prawdziwy Chleb i Winorośl Życia”. Pod mensą ołtarzową (antepedium) umieszczono scenę Ostatniej Wieczerzy. Ołtarz od tyłu sygnowany: ALBERT SIEGERT BRESLAU SEPTEMBER 1936[11]. Przy ołtarzu głównym, po lewej stronie znajduje się obraz Matki Bożej Szkaplerznej zwany również obrazem Matki Bożej Opawskiej[12], a po prawej w mensie umieszczono relikwiarze patronów kościoła wykonane przez artystę Pawła Bagińskiego oraz relikwiarz św. Jana Pawła II i św. Faustyny Kowalskiej.
W nawie umieszczono na ścianie bocznej od zakrystii figurę św. Zygmunta, a na filarach figury: św. Jana Nepomucena, św. Jacka, św. Jadwigi Śląskiej, św. Melchiora Grodzieckiego i św. Franciszka z Asyżu. W centrum nawy od strony zakrystii znajduje się zabytkowa ambona z baldachimem, połączona ze ścianą kościoła. Sień przy wejściu głównym otoczona ornamentową kratą z zamontowanymi na niej wrotami. W kluczu głównego portalu wejściowego z drzwiami drewnianymi, dwuskrzydłowymi zrekonstruowano datę: 1511, gmerk i krzyż joannitów[13].
Dzwony na wieży kościoła
Na wieży kościoła znajduje się dzwonnica z czterema dzwonami odlanymi w 1958, w odlewni dzwonów w Goduli[14].
Dzwony kościoła św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu | |||||
Lp. | Nazwa dzwonu | Waga [kg] | Średnica wieńca [cm] | ||
1. | Św. Józef | 800 | 128 | ||
2. | Św. Maria – Regina Mundi | 680 | 116 | ||
3. | Św. Jacek | 560 | 110 | ||
4. | Św. Zygmunt | 400 | 98 |
Kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa
Ołtarz boczny w kaplicy Najświętszego Serca Pana Jezusa w formie pentaptyku z centralnym obrazem triumfującego Serca Jezusa oraz czterech bocznych obrazów ze scenami męki Pańskiej pędzla prof. Paula Plontke (modlitwy Jezusa w Ogrójcu, biczowania, cierniem ukoronowania i dźwigania krzyża), usytuowanych na skrzydłach. Po złożeniu skrzydeł wyłania się scena umycia nóg św. Piotrowi przez Jezusa w Wieczerniku. Na szczycie ołtarza umieszczono złoty krzyż, a poniżej niego symbol Ducha Świętego w postaci Gołębicy. Pod mensą ołtarzową (antepedium) umieszczono trzy sceny w postaci reliefów: przemienienia Pańskiego, chrztu Jezusa i objawienia Jezusa św. Marii Magdalenie po Zmartwychwstaniu. Ponadto w kaplicy zawieszono trzy obrazy: obraz Jezusa Miłosiernego, w przejściu do nawy głównej oraz św. Jadwigi Śląskiej i św. Notburgi, na ścianie północno-zachodniej. Na końcu kaplicy pod chórem umieszczono figurę św. Antoniego trzymającego na swym ręku małego Jezusa.
Kaplica Najświętszej Maryi Panny
W drugiej bocznej kaplicy poświęconej Najświętszej Maryi Pannie umieszczony został obraz Matki Boskiej z Koźla, z lat 1420–1430[15]. Ołtarz wykonany wg projektu Ewy Budniewskiej-Bartek, wykonany w firmie Halupczok w Opolu[11]. Pod posadzką kaplicy znajduje się krypta grobowa trójki krewnych fundatora kościoła z rodu Oppersdorffów. Ponadto w kaplicy umieszczono na filarze figurę św. Anny ze swoją córką Maryją, a na bocznej ścianie św. Józefa trzymającego na swym ręku małego Jezusa. W przedłużeniu tej nawy, idąc dalej, na ścianie południowo-wschodniej wisi gotycki krucyfiks z XVI wieku, a blisko niego znajduje się renesansowa, inskrypcyjna tablica żeliwna z monogramem i kartuszem herbowym zmarłej w 1572 Agnes Wittich[11][16]. Pod chórem umieszczono figurę Niepokalanego Serca Maryi.
W kościele zainstalowano w 1929 organy firmy Rieger (na tabliczce napis: Opus 2406 Rieger), wyposażone w 43 głosy o trzech manuałach, wolnostojące piszczałki prospektowe, pneumatyczne traktury, wiatrownice stożkowe i rezerwuar: 3 miechy pływakowe (główny zasobnik powietrza wraz z podawaczem oraz dwa miechy kompensacyjne)[17][18].
Plac wokół kościoła (dawniej cmentarz) otoczony jest murem oporowym. Za prezbiterium na postumencie stoi figura Chrystusa, a koło głównego wejścia krzyż misyjny z 1930. Przy bocznym wejściu (zachodnim) znajduje się grobowiec zmarłych ostatnich proboszczów parafii.
Historia
Kalendarium kościoła św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu | |
Data | Wydarzenie |
1293 | pierwsza wzmianka w zachowanych dokumentach |
początek XIV wieku | dobudowanie do kościoła od strony południowej kaplicy Najświętszej Marii Panny |
1323 | konsekracja kaplicy NMP |
ok. 1420 | przybycie do kościoła obrazu Matki Boskiej z Koźla |
20/21 sierpnia 1454 | kościół spłonął w pożarze miasta, przetrwała jedynie kaplica NMP[19] |
1489 | początek odbudowy kościoła |
1570 | ponowna konsekracja kościoła pw. św. Zygmunta, dobudowanie wieży w południowo-zachodnim narożniku kościoła |
1618–1648 | kościół wielokrotnie plądrowany przez Duńczyków i Szwedów |
ok. 1688 | patronką kościoła staje się również św. Jadwiga Śląska |
1807 | poważne uszkodzenia kościoła w wyniku oblężenia miasta przez wojska napoleońskie |
1812 | przekazanie kościołowi z aukcji majątku franciszkanów kozielskich obrazu Matki Bożej Opawskiej przez mieszczanina Bredela[10] |
druga połowa XIX wieku | gruntowny remont kościoła w stylu neogotyckim |
1924 | montaż instalacji elektrycznej w kościele[20] |
1929 | instalacja organów na chórze kościoła |
1932 | instalacja centralnego ogrzewania w kościele[20] |
1932–1934 | wbudowanie pięciu nowych witraży w prezbiterium kościoła[20] |
1938 | generalny remont kościoła, budowa nowych ołtarzy: głównego i Najświętszego Serca Pana Jezusa, odkrycie krypty grobowej w kaplicy NMP |
1996 | modernizacja prezbiterium oraz budowa nowego ołtarza w kaplicy NMP |
27 października 2002 | wprowadzenie relikwii św. Jadwigi Śląskiej do kościoła (cząstka kości prawego ramienia)[21] |
23 lutego 2003 | wprowadzenie relikwii św. Faustyny Kowalskiej ZMBM do kościoła |
11 maja 2003 | wprowadzenie relikwii św. Zygmunta do kościoła (fragment kości czaszki)[21] |
29 lutego 2004 | powrót do kaplicy NMP z renowacji obrazu Matki Boskiej z Koźla |
2016 | wprowadzenie relikwii papieża św. Jana Pawła II do kościoła[21] |
2022–2023 | kompleksowy remont kościoła z jego otoczeniem (ściany wewnętrzne i zewnętrzne, ogrzewanie, plac kościelny) finansowany m.in. z przyznanej w 2018 dotacji z Unii Europejskiej[22] |
Pochowani w kryptach i przy kościele
Pod posadzką kościoła znajduje się kilka nieudostępnionych (zamurowanych) krypt grobowych[23]. Największa z nich – krypta Świętego Krzyża, znajdująca się pod nawą główną kościoła, rozciągnięta – mniej więcej – od prezbiterium do chóru została utworzona na początku XVII wieku[23]. Najstarsza krypta z 1596[24] o wymiarach poziomych (5 × 3) m i wysokości 2,5 m położona jest pod posadzką w podziemiach kaplicy Najświętszej Marii Panny[23]. Ostatni raz krypta ta była otwarta w 1997 podczas remontu po powodzi, po czym została zamknięta[23]. Jak wykazały prowadzone w latach 90. XX wieku badania, pod kościołem zachowało się więcej pochówków, m.in. matki z noworodkiem[24]. Herbert Probe podaje, że w 1323 pod kaplicą została zbudowana krypta książęca kozielskich Piastów[24].
Lista pochowanych kościoła św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu | ||
Lp. | Osoba | Uwagi |
Krypta grobowa pod kaplicą NMP | ||
1. | Ursula von Hake (†1596) | matka barona Wilhelma II von Oppersdorff-Aich-Friedsteina |
2. | hrabina von Hardeck (†1607)[10] | właścicielka Kłodzka, szwagierka barona Wilhelma II von Oppersdorff-Aich-Friedsteina |
3. | baron Wilhelm II von Oppersdorff-Aich-Friedstein (1554–1598)[25][26] | bratanek fundatora kościoła barona Jana von Oppersdorffa |
Krypta grobowa Świętego Krzyża pod nawą główną[23] | ||
1. | płk Friedrich Arnold von Foris (†1745) | komendant twierdzy kozielskiej |
2. | gen. baron Andreas von Kochicki | generał wojsk szwedzkich, zmarły w więzieniu w Wiedniu |
3. | Josef Kostalski | mistrz kominiarski |
4. | gen. mjr Johann Georg von Lehmann (1688–1750) | komendant twierdzy kozielskiej |
5. | gen. bryg. Heinrich von Saldern (1694–1745) | komendant twierdzy kozielskiej |
6. | Herman Zajontzek | kasztelan kozielskiego zamku |
... | ... | ... |
Grobowiec przy kościele | ||
1. | ks. Ludwik Rutyna (1917–2010) | polski duchowny rzymskokatolicki, proboszcz parafii, infułat i działacz kresowy |
2. | ks. dr Alfons Schubert (1937–2020)[27] | polski duchowny rzymskokatolicki, proboszcz parafii |
Uwagi
- ↑ Po II wojnie światowej kościół był czasowo tylko pod wezwaniem św. Zygmunta.
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024, s. 32 [dostęp 2023-06-27] .
- ↑ Kościół św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu (mapa) 1:1500 [online], pl.mapy.cz [dostęp 2017-06-15] .
- ↑ a b Padoł i Partyka 2019 ↓, rys. A-04.
- ↑ Padoł i Partyka 2019 ↓, rys. A-09.
- ↑ Padoł i Partyka 2019 ↓, s. 9.
- ↑ Prusiewicz i Kowalewski 1998 ↓, s. 3.
- ↑ Padoł i Partyka 2019 ↓, rys. A-12, A-13.
- ↑ Padoł i Partyka 2019 ↓, rys. A-10.
- ↑ Padoł i Partyka 2019 ↓, rys. A-11.
- ↑ a b c AndrzejA. Szymański AndrzejA., Historia miasta Koźla i parafii do 1945, k-k.pl [zarchiwizowane 2021-06-03] .
- ↑ a b c Prusiewicz i Kowalewski 1998 ↓, s. 6.
- ↑ MartaM. Swoboda MartaM., Historia kościoła św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu, skarbykultury.pl [dostęp 2017-06-15] [zarchiwizowane 2014-05-25] .
- ↑ Prusiewicz i Kowalewski 1998 ↓, s. 5.
- ↑ Ostatnie nagranie dzwonów w Koźlu, [w:] Z dzwonami przez świat [online], youtube.com [dostęp 2024-07-15] .
- ↑ Ks. mgr BogdanK.B. Blajer Ks. mgr BogdanK.B., Matka Boża Pajęczańska w kontekście Madonn Piekarskich, [w:] Urząd Miasta i Gminy Pajęczno [online], pajeczno.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-12-04] .
- ↑ Gałka 2022 ↓, s. 21.
- ↑ Kościół św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej Kędzierzyn-Koźle (opolskie) [online], musicamsacram.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-02-20] .
- ↑ Poźniak 2014 ↓, s. 96–97.
- ↑ ZytaZ. Zarzycka ZytaZ., Historia kozielskich świątyń, k-k.pl [zarchiwizowane 2021-06-05] .
- ↑ a b c Gałka 2022 ↓, s. 17.
- ↑ a b c Gałka 2022 ↓, s. 19.
- ↑ TomaszT. Wróblewski TomaszT., 4,5 mln złotych na remont kozielskiego kościoła św. Zygmunta i Jadwigi Śląskiej, [w:] Nowa Trybuna Opolska [online], nto.pl, 30 października 2018 [zarchiwizowane z adresu 2019-04-10] .
- ↑ a b c d e TomaszT. Kapica TomaszT., Krypty kozielskiego kościoła św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej. Co skrywają? [online], kedzierzynkozle.naszemiasto.pl, 20 lutego 2021 [zarchiwizowane z adresu 2021-04-23] .
- ↑ a b c Gałka 2022 ↓, s. 20.
- ↑ Oppersdorff family [online], genealogy.euweb.cz [zarchiwizowane z adresu 2022-11-11] (cz.).
- ↑ AlbertA. Szyndzielorz AlbertA., Z DZIEJÓW RODU OPPERSDORFFÓW, glogowek-online.pl, 17 marca 2008 [zarchiwizowane 2014-05-29] .
- ↑ TomaszT. Kapica TomaszT., Pogrzeb ks. dr Alfonsa Schuberta. W Koźlu duchownego żegnały tłumy [online], kedzierzynkozle.naszemiasto.pl, 5 sierpnia 2020 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-26] .
Bibliografia
- AleksandraA. Gałka AleksandraA., Dzieje kościoła pw. św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu. Historia i legendy. (PDF), „Z Zamkowego Wzgórza”, Nr 1/2022, Kędzierzyn-Koźle: Muzeum Ziemi Kozielskiej, kwiecień 2022, s. 17–21, ISSN 2657-3717 [zarchiwizowane z adresu 2022-04-19] .
- Josef Gröger (tł. Grzegorz Jureczko): Kościoły, klasztory i kaplice miasta i dawnej twierdzy Koźle. Heilbad Heiligenstadt: 2004. ISBN 3-935330-15-4. OCLC 749650067.
- PrzemysławP. Padoł PrzemysławP., MarekM. Partyka MarekM., Remont zabytkowego kościoła parafialnego pw. św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu w celu ochrony obiektu dziedzictwa kulturowego. Projekt budowlany [online], drive.google.com, 30 grudnia 2019 [dostęp 2021-12-05] .
- GrzegorzG. Poźniak GrzegorzG., Katalog organów diecezji opolskiej. Cz. 1. (PDF), Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2014 (Z Dziejów Kultury Chrześcijańskiej na Śląsku, 80), ISBN 978-83-63950-30-9, OCLC 890397214 [zarchiwizowane z adresu 2022-02-20] .
- JanuszJ. Prusiewicz JanuszJ., JózefJ. Kowalewski JózefJ., Dokumentacja zabytku. Kościół parafialny p.w. św. Zygmunta. (PDF), [w:] Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie [online], zabytek.pl, 1998 [zarchiwizowane z adresu 2022-05-08] .
- AlfonsA. Schubert AlfonsA., Zarys historii parafii św. Zygmunta i św. Jadwigi Śl. w Kędzierzynie-Koźlu, wyd. 1, Kędzierzyn-Koźle: Arkom, 2000, OCLC 644544616 .
- AlfonsA. Schubert AlfonsA., Tryptyk relikwiarzy świętych w Koźlu, Koźle: Wyd. Świętego Krzyża w Opolu, 2005, ISBN 83-7342-072-X, OCLC 749794884 .
- AugustinA. Weltzel AugustinA., Geschichte der Stadt, Herrschaft und Festung Cosel, Berlin 1866, OCLC 162401797 (niem.).
Linki zewnętrzne
- Kościół pw. św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej. Kędzierzyn-Koźle [online], zabytek.pl [dostęp 2018-12-27] .
- Kościół św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej (Kędzierzyn-Koźle) w bazie Online Computer Library Center
- Adam Studio Koźle: Kościół w Kędzierzynie-Koźlu pod wezwaniem św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej. (film). youtube.com, 2012-06-22. [dostęp 2018-12-27].
- Kędzierzyn-Koźle, ul. Pamięci Sybiraków. Kościół św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-03-09] .
- Kościół parafialny św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej. Katholische Pfarrkirche [online], polska-org.pl [dostęp 2019-03-09] .