Karol XI
![]() | |||
In Jehovah sors mea, ipse faciet W Jehowie jest mój los, On będzie działał Factus est Dominus protector meus Zaprawdę Pan moim opiekunem | |||
Król Szwecji | |||
Okres | od 13 lutego 1660 | ||
---|---|---|---|
Poprzednik | Karol X Gustaw | ||
Następca | Karol XII | ||
Książę Palatynatu-Dwóch Mostów | |||
Okres | od 13 lutego 1660 | ||
Poprzednik | Karol X Gustaw | ||
Następca | połączenie z Palatynatem-Dwóch Mostów | ||
Książę Palatynatu-Dwóch Mostów | |||
Okres | od 11 kwietnia 1681 | ||
Poprzednik | Fryderyk Ludwik Wittelsbach | ||
Następca | Karol XII | ||
Dane biograficzne | |||
Dynastia | Wittelsbachowie | ||
Data urodzenia | 24 listopada 1655 | ||
Data śmierci | 5 kwietnia 1697 | ||
Ojciec | Karol X Gustaw | ||
Matka | |||
Żona | |||
Dzieci | |||
|
Karol XI Wittelsbach, szw. Karl XI (ur. 24 listopada 1655 w Sztokholmie, zm. 5 kwietnia 1697 tamże) – król Szwecji, książę Bremy i Verden, książę Palatynatu-Dwóch Mostów od 1660.
Życiorys
Dzieciństwo
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Karl_XI%2C_five_years_old.jpg/180px-Karl_XI%2C_five_years_old.jpg)
Urodził się w 1655 na zamku Trzy Korony w Sztokholmie jako syn Karola X Gustawa króla Szwecji i jego żony Jadwigi Eleonory holsztyńskiej, córki Fryderyka III, księcia holsztyńskiego na Gottorpie. W wieku 4 lat objął formalnie rządy po nagłej śmierci swojego ojca, jednak faktyczna władza znajdowała się w rękach jego matki, pełniącej funkcję regentki, oraz oligarchii magnackiej.
Jako nastolatek Karol wiele uwagi poświęcał się zajęciom sportowym i ćwiczeniom, a jego ulubioną rozrywką było polowanie na niedźwiedzie. Nie przejmował się sprawami związanymi z polityką. Nie interesowała go literatura oraz przejawiał objawy dysleksji[1]. Uchodził według współczesnych mu ludzi za osobę mało wykształconą[potrzebny przypis]. Był zależny od matki i doradców prowadzących w jego imieniu politykę zagraniczną, ponieważ nie znał żadnego języka obcego poza niemieckim, którym władał bardzo słabo[2].
Pierwsze lata panowania
18 grudnia 1672 został uznany przez szwedzki parlament stanowy – Ståndsriksdagen pełnoletnim, co zapoczątkowało jego bezpośrednie rządy w państwie. Na wiosnę tego samego roku zawarł przymierze królem Francji Ludwikiem XIV Burbonem i w zamian za subwencje na zbrojenia zobowiązał się do pomocy wojskowej na wypadek wojny w Niemczech.
Polityka zagraniczna
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Karl_XI%2C_1655-1697%2C_konung_av_Sverige_%28David_Kl%C3%B6cker_Ehrenstrahl%29_-_Nationalmuseum_-_15129.tif/lossy-page1-180px-Karl_XI%2C_1655-1697%2C_konung_av_Sverige_%28David_Kl%C3%B6cker_Ehrenstrahl%29_-_Nationalmuseum_-_15129.tif.jpg)
Wypełniając postanowienia tego traktatu zaatakował w grudniu 1674 Brandenburgię. Niedługo potem znalazł się w stanie wojny ze sprzymierzeńcami elektora brandenburskiego: Danią i Holandią, co uwikłało Szwecję w walki na kilku frontach. 28 czerwca 1675 roku wojska szwedzkie poniosły klęskę w bitwie pod Fehrbelinem. Po serii klęsk zadanych flocie szwedzkiej przez Duńczyków i Holendrów koło Olandii (1676) i Zelandii (1677) utracił inicjatywę na Morzu Bałtyckim, w efekcie czego w latach 1675-1678 poniósł duże straty terytorialne, głównie na rzecz Brandenburgii, która zajęła całą część szwedzkiego Pomorza Zachodniego z Wołogoszczą, Szczecinem i wyspami Uznam, Wolin i Rugią. Dzięki interwencji dyplomatycznej Francji odzyskał większość utraconych ziem oraz zawarł traktaty pokojowe z Brandenburgią w Saint-Germain-en-Laye (29 czerwca 1679) i Danią w Lund (26 września 1679).
Polityka wewnętrzna
Niepowodzenia w polityce zagranicznej polegające na prowadzeniu niepomyślnych wojen, pozwoliły Karolowi XI na wprowadzenie w Szwecji rządów absolutnych, które popierali mieszczanie oraz średnia szlachta. W latach 1680-1683 zniósł baronie i hrabstwa, a cały obszar państwa podzielił na mniejsze okręgi (routu), z których każdy był zobowiązany dostarczać jednego żołnierza oraz wyposażyć go w broń[potrzebny przypis]. Ponadto żołnierz dostawał w swoim okręgu kawałek ziemi.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Suecia_3-047_%3B_L%C3%A4ck%C3%B6_slott.jpg/180px-Suecia_3-047_%3B_L%C3%A4ck%C3%B6_slott.jpg)
Przeprowadził przy poparciu niższych stanów rewindykację dóbr królewskich (tzw. wielka redukcja), dzięki czemu ustabilizował finanse. Niedługo potem dokonał reformy systemu finansowego oraz reorganizacji armii.
Ograniczył rolę instytucji stanowych, sejmu i Rady Królestwa, którą przekształcił w Radę Królewską jako doradczy organ panującego. Dążył do pełnej integracji ustrojowej i administracyjnej prowincji szwedzkich, a w przypadku byłych prowincji duńskich i norweskich – Skanii i Blekinge, także narodowej. Za jego panowania założono w 1666 Uniwersytet w Lund.
Małżeństwo i dzieci
6 maja 1680 poślubił Ulrykę Eleonorę Oldenburg, córkę króla Danii Fryderyka III i Zofii Amalii brunszwickiej. Para miała siedmioro dzieci:
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Carl_XI_of_Sweden_grave_2007.jpg/200px-Carl_XI_of_Sweden_grave_2007.jpg)
- Jadwigę Zofię, przyszłą księżną Holstein-Gottorp (1681-1708)
- Karola XII, kolejnego króla Szwecji (1682-1718)
- Gustawa (1683-1685)
- Ulryka (1684-1685)
- Fryderyka (1685-1685)
- Karola Gustawa (1686-1687)
- Ulrykę Eleonorę, również przyszłą królową Szwecji (1688-1741).
Śmierć
Karol XI skarżył się od 1694 na częste bóle brzucha. Dwa lata później stan zdrowia władcy znacznie się pogorszył, tak że już w lutym 1697 król musiał wracać często do Sztokholmu, gdzie lekarze odkryli, że Karol XI ma duży i twardy guz w brzuchu oraz że są bezsilni i niewiele mogą zrobić, aby go wyleczyć. Dwa miesiące później władca zmarł, a sekcja zwłok wykazała, iż nowotwór rozprzestrzenił się na całą jamę brzuszną. Został pochowany w sztokholmskim kościele Riddarholmen[3].
Genealogia
Prapradziadkowie | książę Palatynatu-Zweibrücken | książę Kleve, Jülich i Bergu | król Szwecji | elektor Palatynatu Reńskiego | książę Szlezwika-Holsztynu-Gottorp | król Danii | elektor Saksonii | książę Prus |
Pradziadkowie | książę Palatynatu-Zweibrücken | król Szwecji | książę Szlezwika-Holsztynu-Gottorp | elektor Saksonii | ||||
Dziadkowie | książę Palatynatu-Zweibrücken | książę Szlezwika-Holsztynu-Gottorp | ||||||
Rodzice | król Szwecji | |||||||
Karol XI (1655-1697), król Szwecji |
Przypisy
Bibliografia
- Lagerqvist, Lars O., Historia Szwecji, przekł. H. Thylwe, Instytut Szwedzki, Sztokholm 2002.
- Kersten A., Historia Szwecji, Ossolineum, Wrocław 1973.
- Słownik władców Europy nowożytnej i współczesnej, pod red. J. Dobosza i M. Serwańskiego, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1998.
- p
- d
- e
Hrabiowie Zweibrücken |
|
---|---|
Książęta Palatynatu-Zweibrücken (1459–1604) |
|
Książęta Palatynatu-Zweibrücken-Veldenz |
|
Książęta Palatynatu-Zweibrücken-Landsberg |
|
Książęta Palatynatu-Zweibrücken-Kleeburg |
|
Książęta Palatynatu-Zweibrücken (1661–1797) |
|
- p
- d
- e
Englingerowie |
|
---|---|
Stenkilowie |
|
Swerkerydzi i Erykidzi |
|
Folkungowie |
|
dynastia meklemburska |
|
okres unii kalmarskiej |
|
Wazowie |
|
Wittelsbachowie |
|
Dynastia Heska |
|
Oldenburgowie |
|
Bernadotte |
|
- p
- d
- e
Księstwo Finlandii panowanie szwedzkie (1249-1581) (księstwo od 1284) |
| ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Wielkie Księstwo Finlandii panowanie szwedzkie (1581-1809) |
| ||||||||||
Wielkie Księstwo Finlandii panowanie rosyjskie (1809-1917) |
| ||||||||||
Królestwo Finlandii (1917-1919) |
|
- 1919 - zniesienie monarchii, ustanowienie Republiki Finlandii.
- PWN: 3920650
- Britannica: biography/Charles-XI
- Treccani: carlo-xi-re-di-svezia
- БРЭ: 2047394
- NE.se: karl-xi
- SNL: Karl_11.
- VLE: karolis-xi
- Catalana: 0015096
- DSDE: Karl_11.
- Hrvatska enciklopedija: 30575