Kardamon malabarski
Systematyka[1][2] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | okrytonasienne | ||
Klasa | Magnoliopsida | ||
Nadrząd | liliopodobne (≡ jednoliścienne) | ||
Rząd | imbirowce | ||
Rodzina | imbirowate | ||
Rodzaj | Elettaria | ||
Gatunek | kardamon malabarski | ||
Nazwa systematyczna | |||
Elettaria cardamomum (L.) Maton Trans. Linn. Soc. London 10:254, t. 5. 1811 | |||
| |||
|
Kardamon malabarski (Elettaria cardamomum (L.) Maton) – gatunek byliny należący do rodziny imbirowatych (Zingiberaceae)[3]. Posiada wiele synonimów: kardamon cejloński, długi, indyjski, jawajski, zwyczajowo nazywany jest po prostu kardamonem. Występuje w stanie dzikim na Półwyspie Indyjskim i na Cejlonie, w Chinach i Indonezji, przeniesiony i zaaklimatyzowany w Ameryce Środkowej (głównie Gwatemala)[3].
W gastronomii używana jest także nazwa kardamon zielony[4].
Morfologia
- Pokrój
- Roślina zielna, osiągająca od 2 do 4 metrów wysokości.
- Kłącze
- Długie, bulwiaste.
- Liście
- Wąskolancetowate, osiągające 70 cm długości i ok. 8 cm szerokości.
- Kwiaty
- Osadzone po 3–6 w pachwinach wąskich, tępych przykwiatków. Kwiatostanem jest długie grono. Kielich trójząbkowy, korona zielonkawoseledynowa. Pręciki trzy, ale tylko jeden z płodnym pyłkiem.
- Owoce
- Trójkomorowe torebki, żółtawe do brunatnych, z drobnymi, brunatnymi do czerwonawych nasionami (nazywanymi kardamonem), zawierającymi ok. 9% olejku kardamonowego, który nadaje im ostry, korzenny zapach i smak.
- Pokrój rośliny
- Owoce i nasiona
Systematyka
- E. cardamomum var. major
- E. cardamomum var. minuscula
Zastosowanie
- Roślina przyprawowa – nasiona są przyprawą znaną jako kardamon zielony (kardamon czarny to przyprawa z owoców amomka szydlastego Amomum subulatum), jedną z najdroższych (tuż po szafranie)[3]. Kardamon nazywany jest królową przypraw, obok króla przypraw – czarnego pieprzu[3]. Ma łagodny aromat i intensywny korzenny smak z wyraźną nutą kamfory. W handlu istnieje również „kardamon bielony” – delikatniejsza forma, poddana działaniu saponin[3].
- Wartość odżywcza – składniki na 100 g:
- kalorie: 229 kcal
- białko: 10,2 g
- tłuszcz: 2,2 g
- błonnik: 20,1 g
- wapń: 130 mg
- żelazo: 4,6 mg
- magnez: 173 mg
- Wartość odżywcza – składniki na 100 g:
- W starożytnym Egipcie były używane jako dodatek do perfum, a w Rzymie jako składnik kadzideł i antidotów[3].
- W przemyśle spożywczym używane do aromatyzowania wódek i likierów.
- Stosowane w lecznictwie – pobudza apetyt. Według współczesnych badań, olejek eteryczny z owoców kardamonu wykazuje działanie antyoksydacyjne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, rozkurczowe, przeciwbiegunkowe i przeciwnowotworowe. Co więcej, hamuje on acetylocholinesterazę i butyrylocholinesterazę — enzymy odpowiedzialne za rozwój choroby Alzheimera[5]. Ekstrakt wodny działa również immunomodulująco[6].
- Dodawany do kawy (zwłaszcza w rytuale arabskim) lub herbaty – wzmacnia smak, jak też wzmaga ich działanie pobudzające.
- W Europie – jako składnik przyprawy korzennej w piekarnictwie (np. vetebröd)[3], do produkcji kiełbas i marynat, jako dodatku do potraw, kiszonek i sosów[7].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-18] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Aleksander K.A.K. Smakosz Aleksander K.A.K., Historia naturalna przypraw, Wrocław: Pharmacopola, 2022, s. 79–91 .
- ↑ To jedna z najdroższych przypraw na świecie. Tylko jedna odmiana jest "prawdziwa" [online], www.well.pl [dostęp 2022-07-05] (pol.).
- ↑ MartaM. Pavarino MartaM. i inni, Elettaria cardamomum (L.) Maton Essential Oil: An Interesting Source of Bioactive Specialized Metabolites as Inhibitors of Acetylcholinesterase and Butyrylcholinesterase, „Plants”, 12 (19), 2023, s. 3463, DOI: 10.3390/plants12193463, ISSN 2223-7747 [dostęp 2023-10-09] (ang.).
- ↑ Amin F.A.F. Majdalawieh Amin F.A.F., Ronald I.R.I. Carr Ronald I.R.I., In Vitro Investigation of the Potential Immunomodulatory and Anti-Cancer Activities of Black Pepper (Piper nigrum) and Cardamom (Elettaria cardamomum), „Journal of Medicinal Food”, 13 (2), 2010, s. 371–381, DOI: 10.1089/jmf.2009.1131, ISSN 1096-620X [dostęp 2023-10-09] .
- ↑ P.P. Czikow P.P., Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, Warszawa 1983: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, s. 152 .
- LNB: 000150116
- Britannica: plant/Elettaria-cardamomum
- БРЭ: 2045941
- SNL: kardemomme
- Catalana: 0167217
- DSDE: kardemomme
Identyfikatory zewnętrzne:
- EoL: 1120064
- Flora of North America: 220004645
- GBIF: 2759871
- identyfikator iNaturalist: 119387
- IPNI: 796556-1
- ITIS: 506505
- NCBI: 105181
- Plant Finder: 287608
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-243056
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:796556-1
- identyfikator Tropicos: 34500572
- USDA PLANTS: ELCA19
- CoL: 6F4H8