Jekutiel Portnoj

Jekutiel Portnoj, pseud. Noah, Józef (ur. 1872 w Podbrzeziu, zm. 1941 w Nowym Jorku) - przedstawiciel żydowskiego socjalizmu, jeden z przywódców i czołowych działaczy Bundu.

Pochodził ze średniej klasy robotniczej. Po ukończeniu szkoły średniej, w latach 1888-1892 kontynuował naukę w Żydowskim Instytucie Nauczycielskim w Wilnie. Po jego ukończeniu przez trzy lata pracował jako nauczyciel w Wilnie, następnie przeniósł się do Kowna i rozpoczął pracę w szkole ludowej.

Zaczął działalność w kółkach socjalistycznych pod pseudonimem Noah. Zaangażowanie Portnoja doprowadziło do jego zatrzymania w roku 1895 pod zarzutem działalności agitacyjnej, a później do zesłania na Syberię (Tunka w guberni irkuckiej). Tam poznał swoją przyszłą żonę, Felicję z domu Barnabel. W 1899 roku podjął udaną próbę ucieczki i zamieszkał w Białymstoku.

Wiosną 1900 roku przyłączył się do partii; razem z Pavlem Rosenthalem i Alfredem Katzem wszedł w skład Komitetu Centralnego Bundu. W 1901 roku uczestniczył w kongresie partii w Białymstoku. Przywódcy partii byli wówczas podzieleni na dwie grupy. Do pierwszej z nich należeli działacze tacy jak: Henryk Ehrlich, Wiktor Alter i Emanuel Nowogrodzki, do drugiej zaś przedstawiciele tak zwanej „dynastii wileńskiej”, do której obok Jekutiela Portnoja należeli jeszcze Arkady Kremer i Władimir Kossowski. Głównym powodem tego podziału był pogląd na kwestię nacjonalizmu żydowskiego; Portnoj uważał, że żądanie narodowo-kulturalnej autonomii jest przedwczesne.

W 1903 roku brał udział w zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. Podczas rewolucji w 1905 r. był ponownie aresztowany. Od 1908 roku mieszkał w Warszawie. Po zalegalizowaniu działalności Bundu zaczęły powstawać instytucje o charakterze kulturalno-oświatowym; w 1916 r. zaczęto wydawać pierwszą legalną gazetę – „Lebnsfragn”; organizowano stołówki pracownicze. Portnoj jako nauczyciel kładł nacisk na pracę z dziećmi i młodymi ludźmi. Bund wspierał też prowadzenie Medem Sanatorium – instytucji łączącej w sobie edukację oraz profilaktykę dzieci będących w grupie ryzyka zachorowania na gruźlicę. Portnoj brał udział w IX konferencji Bundu w Wiedniu w roku 1912. W 1917 wraz z dużą grupą działaczy partyjnych był internowany w Havelbergu. Zwolniony po kilku miesiącach powrócił do Warszawy i kontynuował swoją działalność. W latach 1920–1939 zajmował stanowisko przewodniczącego partii. W 1925 i 1930 reprezentował Bund na konferencji w Stanach Zjednoczonych.

Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Nowego Jorku, gdzie zmarł w roku 1941.

• Gertrud Pickhan, Portnoy Yekusiel [w:] The YIVO Encyklopedia of Jews in Eastern Europe,, [dostęp: 6 grudnia 2015].
• Gertrud Pickhan, Medem Sanatorium [w:] The YIVO Encyklopedia of Jews in Eastern Europe, [dostęp: 6 grudnia 2015].
• Marian Fuks, Portnoj Jekutiel (Jecheskiel; Jan) [w:] Polski Słownik Judaistczny, [dostęp: 6 grudnia 2015].
• Joshua D. Zimmerman, Poles, Jews, and the Politics of Nationality: The Bund and the Polish, Madison, 2004, s. 118.
• Yosef Gorny, Converging Alternatives: The Bund and the Zionist Labor Movement, 1897-1985, Nowy Jork, 2006, s. 87, 105.
• Jonathan Frankel, Prophecy and Politics: Socialism, Nationalism, and the Russian Jews, 1862-1917, Cambridge, 1984, s. 224-227.
• Marian Fuks, Portnoj Jekutiel [w:] Polski Słownik Biograficzny tom XXVII, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 1983, s. 671-673.