Filon z Megary

Filon z Megary, Filon Dialektyk (IV-III w.p.n.e.) – filozof starożytny, logik, należący do sokratyków mniejszych.

O jego życiu wiadomo niewiele. Nie jest nawet pewne, czy rzeczywiście pochodził z Megary^[1]  (wczesne źródła nazywają go Filonem Dialektykiem). Prawdopodobnie, był aktywny w Atenach w ostatnich dekadach IV w. p.n.e.^[1] 

Jak podaje Diogenes Laertios^[2] był uczniem Diodora Kronosa, w tym samym czasie co Zenon z Kition, z którym miał się przyjaźnić i prowadzić żywe dyskusje^[1] .

W dawniejszej literaturze wiązano go ze szkołą megarejską. Współcześnie zalicza się go (wraz z Diodorem Kronosen) do odrębnej szkoły dialektyków^[1] .

Filon znany był przede wszystkim jako logik. Uznawany jest za jednego z pierwszych filozofów zajmujących się logiką zdań^[3] . Jego dorobek dotyczył zdań warunkowych i logiki modalnej i miał wpływ na logikę stoików.

Koncepcję zdań warunkowych Filona znamy przede wszystkim dzięki relacji Sekstusa Empiryka (głównie Przeciw matematykom i Przeciw logikom)^[3] .

Uważa się, że Filon jako pierwszy podał definicję zdania warunkowego (stgr. συνημμέηοη) opartego na funktorach prawdziwościowych^[1] . Zdania te są fałszywe wtedy i tylko wtedy, gdy poprzednik jest prawdziwy i następnik jest fałszywy. Są natomiast prawdziwe w pozostałych trzech przypadkach (w obu przypadkach, gdy poprzednik jest fałszywy, a także w przypadku gdy zarówno poprzednik jak i następnik są prawdziwe)^[3] .

Stanowisko Filona krytykował Diodor Kronos, wskazując, że zdania te są prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy nie było możliwe i nie jest możliwe to, że poprzednik jest prawdziwy i następnik jest fałszywy^[1] [4]. Te różnice w definicji pociągały za sobą różnice w ocenie prawdziwości zdań^[5]. Mają też znaczące wady.

Jak wskazywali już autorzy starożytni (m.in. Sekstus Empiryk) koncepcja Filona jest błędna w niektórych przypadkach implikacji materialnej, w której nie istnieje związek pomiędzy poprzednikiem a następnikiem. Np. zdanie: "Jeśli dziś jest wtorek, to jesteśmy w Belgii" będzie prawdziwym zdaniem warunkowym, jeśli tylko prawdziwe są zdania "jest wtorek" i "jesteśmy w Belgii"^[3] .

Drugi problem wynikał z tego, że w hellenistycznej logice wartość logiczna zdań była powiązana z czasem, a więc mogła ulegać zmianie. Zdanie "Jeśli jest dzień, jest noc" jest zgodnie z koncepcją Filona prawdziwe w nocy i fałszywe w dzień^[3] .

Koncepcja Filona była znacząca dla rozwoju logiki. Odchodziła od rozumienia zdań warunkowych w języku naturalnym w kierunku abstrakcji i definiowaniu ich w kategoriach funktorów prawdziwościowych^[3] . Sposób ujęcia problemu prawdziwości zdań warunkowych antycypuje tabelę prawdziwości znaną ze współczesnego rachunku zdań^[6]. Wagę koncepcji Filona i Diodora dla późniejszego rozwoju logiki stoickiej zauważył Jan Łukasiewicz w 1935^[7].

Problem modalności w logice hellenistycznej oparty był na dwóch przeciwstawnych parach: możliwości/niemożliwości i konieczności/braku konieczności. Modalności były pojmowane jako cechy rzeczywistości^[3] . Modalności u Filona (a także u Diodora i później u stoików) były traktowane jako pewne cechy sądów czy stanów rzeczy^[3] .

Stanowisko Filona znane jest z kilku źródeł, przede wszystkim: Aleksandra z Afrodyzji (Komentarz do Analityk pierwszych Arystotelesa), Symplicjusza z Cylicji (Komentarz do Kategorii Arystotelesa) i Boecjusza (Komentarz do O interpretacji Arystotelesa). Większość z nich dotyczy tylko możliwości. Tezy o czterech modalnościach przekazał jedynie Boecjusz^[3] . Również w kwestiach modalności koncepcje Filona różniły się od stanowiska Diodora Kronosa^[3] .

Zdaniem Filona^[3] [8][9]:

• Możliwe jest to, co może być prawdziwe z samej swojej natury,
• Konieczne jest to, co jest prawdziwe i nie może być fałszywe,
• Niekonieczne jest to, co może być fałszywe,
• Niemożliwe jest to, co z samej swej natury nie może być prawdziwe.

Żadne z jego dzieł nie zachowało się do współczesności. Zachowały się ich tytuły. Z tytułów (również zaginionych) pism Chryzypa, które krytykowały dzieła Filona, wiadomo, że był autorem dzieł: O znaczeniach i O trybach^[1] [10]

Jest prawdopodobne, że o dziele O znaczeniach mówi rozdział 9 Historii filozofii Pseudo-Galena. Terminologia logiczna używana w tym rozdziale odpowiada tej używanej przez dialektyków. Nie ma też śladów późniejszej epistemologii stoickiej^[1] .

Był również autorem dialogu Meneksenos, w którym bohaterami byli filozofowie ze szkoły dialektyków: Diodor Kronos i jego pięć córek^[1] .

• SusanneS. Bobzien SusanneS., Dialectical School, Edward N.E.N. Zalta (red.), [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2011, ISSN 1095-5054 [dostęp 2023-01-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-21]  (ang.).???
• TheodorT. Ebert TheodorT., Philo of Megara, [w:] Donald M.D.M. Borchert (red.), Encyclopedia of Philosophy, Thomson Gale, 2006, s. 312-313, ISBN 0-02-866072-2 .
• BensonB. Mates BensonB., Stoic Logic, University of California Press, 1961 .