Edwarda Mark

Edwarda (Estera) Mark, z domu Goldhar (jid. עדווארדא (אסתר) מארק; zm. 1994) – polska historyk ruchu robotniczego.

Gdy wybuchła II wojna światowa, była nauczycielką w Warszawie. Brała udział w obronie cywilnej stolicy^[1]. W listopadzie 1939 przedostała się do Związku Radzieckiego^[1]. Tam objęła stanowisko dyrektora szkoły żydowskiej. Po ataku III Rzeszy na ZSRR ewakuowała się wraz z mężem do obwodu saratowskiego^[1]. W 1942 uczestniczyli w kopaniu rowów przeciwczołgowych pod Stalingradem. W 1943 wyjechali do Kujbyszewa, gdzie Edwarda Mark została zatrudniona jako sekretarka w Żydowskim Komitecie Antyfaszystowskim. Następnie dzięki rekomendacji Jakuba Bermana została lektorem języka polskiego w Wojskowym Instytucie Języków Obcych w Moskwie^[1]. Do Warszawy przybyła z mężem 3 lutego 1946. W 1948 zamieszkali w domu Centralnego Komitetu Żydów Polskich przy ul. Konopackiej nr 16. W Centralnym Komitecie Mark objęła stanowisko inspektora Wydziału Oświaty, przez co miała wgląd w listy wychowanków domów dziecka. W ten sposób odnalazła Danka Bursztyna^[1] - syna prozaika Michała Bursztyna, który zginął w Holokauście^[2].

Pracowała w Zakładzie Historii Partii przy KC PZPR. Była żoną Bernarda Marka (1908-1966), dyrektora Żydowskiego Instytutu Historycznego. W 1969 roku usunięto ją PZPR. Motywem wyrzucenia było odrębne stanowisko Edwardy Mark w kwestii istnienia państwa Izrael oraz posiadanie córki w tym państwie. Edwarda Mark wyemigrowała do Izraela, gdzie zmarła w 1994 roku^[3].

• Dziennik bojowy Dowództwa II Obwodu Armii Ludowej z lipca 1944 r., Warszawa 1959.
• Dziennik bojowy I Brygady AL Ziemi Krakowskiej im. Bartosza Głowackiego, dziennik do dr. podała i przypisy oprac. Edwarda Mark, Warszawa 1964.
• Z dziejów walk partyzanckich na Podhalu, do dr. przygot., wstępem i przypisami opatrzyła Edwarda Mark, Warszawa 1965.
• (przekład) Serafim Aleksiejew („Serafim”), Zginęli bez wieści, przetł. z jęz. ros. i przygotowała do druku E. Mark, Warszawa 1968.

• Tomasz Siewierski, Komuniści i historycy. Polski ruch robotniczy w badaniach uczonych w PRL – wybrane aspekty [w:] Partia komunistyczna w Polsce. Struktury - ludzie - dokumentacja, pod red. Dariusza Magiera, Lublin – Radzyń Podlaski 2012, s. 463-479.
• Tadeusz Rutkowski, Nauki historyczne w Polsce 1944-1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2007, s. 293, 333.