Ambrozja zachodnia
Systematyka[1][2] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | okrytonasienne | ||
Klasa | Magnoliopsida | ||
Nadrząd | astropodobne | ||
Rząd | astrowce | ||
Rodzina | astrowate | ||
Podrodzina | Asteroideae | ||
Rodzaj | ambrozja | ||
Gatunek | ambrozja zachodnia | ||
Nazwa systematyczna | |||
Ambrosia psilostachya DC. Prodr. 5: 526 (1836) 526 1836[3] | |||
Synonimy | |||
| |||
|
Ambrozja zachodnia (Ambrosia psilostachya DC.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Występuje naturalnie w Ameryce Północnej, ale rozprzestrzeniony został na różnych kontynentach. Jest zadomowiony także w Polsce. Gatunek szkodliwy w uprawach – znacząco obniża plony z powodu silnej konkurencyjności. Jego pyłek jest silnym alergenem. Powoduje spadek zróżnicowania gatunkowego w obszarach, gdzie jest inwazyjny[4].
Rozmieszczenie geograficzne
Zasięg gatunku uznawany za naturalny obejmuje Amerykę Północną bez jej północnych krańców po południowy Meksyk[5], przy czym według niektórych źródeł pierwotnie miał ograniczać się do zachodniej części Stanów Zjednoczonych i na pozostałą część kontynentu roślina miała się rozprzestrzenić w końcu XIX wieku[4]. Jako roślina introdukowana rośnie w Kazachstanie[4], na Tajwanie, w Afryce (w Algierii, Republice Południowej Afryki[5] i na Mauritiusie[4]), w południowej i wschodniej Australii, na Nowej Kaledonii, w Brazylii oraz na rozległych obszarach Europy – od Hiszpanii i Francji na zachodzie, Włoch, Czarnogóry i Ukrainy na południu, europejskiej części Rosji na wschodzie, po Szwecję i Wielką Brytanię na północy[5].
W Polsce notowany jest od 1901 roku i lokalnie jest już całkiem zadomowiony[6]. Znany jest głównie z dużych aglomeracji miejskich[7].
Morfologia
- Pokrój
- Bylina z odroślami korzeniowymi[8]. Osiąga zwykle do 75 cm wysokości, rzadziej ponad 1 m[9].
- Łodyga
- Wzniesiona, w dole naga[9], w górze z włoskami przylegającymi[8], nierozgałeziona lub z rozgałęzieniami głównie w górnej części pędu, odgałęzienia wzniesione ku górze[9].
- Liście
- Szarawojasnozielone[8]. W dole ogonkowe i naprzeciwległe, w górnej części pędu siedzące i skrętoległe. W zarysie blaszka liściowa jest jajowata, osiąga 2–6 (rzadko do 10) cm długości i 0,8–3,5 (rzadko do 5) cm szerokości[10]. Blaszka jest od pierzasto ząbkowanej do pojedynczo pierzastodzielnej, po obu stronach mniej lub bardziej szorstko owłosiona i gruczołowato punktowana[10]. Łatki liścia równowąskie do podługowato eliptycznych[9].
- Kwiaty
- Rozdzielnopłciowe, rurkowate, zebrane w drobnych koszyczkach. Koszyczki męskie o średnicy 2–5 mm, wielokwiatowe zebrane są w szczytowych, kłosopodobnych kwiatostanach złożonych osiągających 10–20 cm długości (kwiatostany złożone na bocznych odgałęzieniach są nieco krótsze). Korony kwiatów ukryte w kubeczkowatej okrywie jasnożółte do zielonkawożółtych, pylniki białe[9]. Okrywa jest gęsto owłosiona[10][8]. Koszyczki żeńskie po 1–3 w pęczku, niepozorne, siedzą w kątach liściopodobnych podsadek w węzłach poniżej kłosopodobnych, męskich kwiatostanów złożonych[9].
- Owoce
- Niełupki jajowate, o długości 3–4 mm (razem z dzióbkiem), pozbawione szczecinek lub z kilkoma krótkimi, do 0,8 mm długości[9][10].
- Gatunek podobny
- Ambrozja bylicolistna (A. artemisiifolia) odróżnia się tym, że jest jednoroczna i nie tworzy odrostów, jej liście są podwójnie pierzasto-dzielne, ogonkowe (także w górnej części pędu), ciemnozielone. Łodyga w górze jest kosmato, odstająco owłosiona, a okrywy koszyczków męskich są nagie[8].
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit[8]. Pędy wyrastają w maju[4] i kwitną od lipca do października[8]. Roślina jest wiatropylna[4]. W jednym koszyczku żeńskim dojrzewa tylko jeden owoc, ale na rozgałęzionych pędach może ich powstać w sumie kilkadziesiąt. Nasiona bywają rozprzestrzeniane wraz z ziarnami zbóż, w których ambrozja rośnie jako chwast. Zachowują zdolność do kiełkowania przez co najmniej 4 lata (dłużej jeśli pogrzebane są pod powierzchnią gleby)[4].
Gatunek zasiedla głównie tereny przekształcone przez człowieka, najczęściej na podłożu gliniastym, alkalicznym, w miejscach wilgotnych[10]. Potrafi pokryć rozległe obszary na odłogach, pastwiskach, w sadach i innych uprawach, na przydrożach i przytorzach oraz w innych miejscach ruderalnych. Mimo małej ilości wytwarzanych nasion roślina w krótkim czasie potrafi pokryć dużą powierzchnię rozrastając się z odrośli korzeniowych – w ciągu jednego sezonu pojedyncza roślina może pokryć 2 m²[4].
Na amerykańskich preriach nasiona ambrozji zachodniej są ważnym źródłem pożywienia dla przepióra wirginijskiego (Colinus virginianus), a sama roślina jest chętnie spożywana przez mulaki[4].
Liczba chromosomów 2n = 72[8].
Mieszaniec
Gatunek tworzy mieszańca z ambrozją bylicolistną (A. artemisiifolia) o nazwie A. ×intergradiens W. H. Wagner. Stwierdzony został w Ameryce Północnej, gdzie rozrastał się wegetatywnie. Nie wiadomo, czy tworzy płodne nasiona[4].
Znaczenie użytkowe
Roślina szkodliwa w uprawach – znacząco obniża plony z powodu silnej konkurencyjności. Powoduje usychanie roślin uprawianych. Oddziaływanie może mieć charakter allelopatyczny – roślina wytwarza seskwiterpeny. Jej pyłek jest silnym alergenem wywołującym u ludzi katar sienny. Roślina powoduje także spadek zróżnicowania gatunkowego w obszarach, gdzie jest inwazyjna[4].
Zwalczanie
Zwalczanie mechaniczne jest mało skuteczne, ponieważ roślina łatwo odrasta z kłączy. Orka może wręcz ułatwiać rozprzestrzenianie się tego gatunku. W Ameryce Północnej stosowano z powodzeniem opryski 2,4-D. W celu zwalczania biologicznego ambrozji do różnych krajów europejskich i azjatyckich introdukowano północnoamerykańskiego chrząszcza Zygogramma suturalis, co przyniosło jednak ograniczone skutki pożądane[4].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-31] (ang.).
- ↑ a b Ambrosia psilostachya DC.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-08-31].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Ambrosia psilostachya (perennial ragweed). [w:] Invasive Species Compendium [on-line]. CABI. [dostęp 2017-08-31].
- ↑ a b c Taxon: Ambrosia psilostachya DC.. U.S. National Plant Germplasm System. [dostęp 2017-08-31].
- ↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 112. ISBN 978-83-62940-34-9.
- ↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 2001, s. 55. ISBN 83-915161-1-3.
- ↑ a b c d e f g h Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 474. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b c d e f g Ambrosia psilostachya Candolle. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-08-31].
- ↑ a b c d e Ambrosia psilostachya de Candolle. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-08-31].
- BioLib: 41607
- EoL: 468222
- EUNIS: 155643
- Flora of China: 242416043
- Flora of North America: 242416043
- FloraWeb: 32124, 373
- GBIF: 3110686
- identyfikator iNaturalist: 60129
- IPNI: 30153070-2
- ITIS: 36516
- NCBI: 29715
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): gcc-97891
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30153070-2
- identyfikator Tropicos: 2701652
- USDA PLANTS: AMPS
- CoL: CPQ6