Sociaal Pact

Het Sociaal Pact is een Belgisch informeel politiek akkoord tussen werkgeversorganisaties en vakbonden, die zich hadden verenigd in een clandestien comité waarbij ook politici betrokken waren.^[a] Doel van het Sociaal Pact was om na de Tweede Wereldoorlog socio-economische omstandigheden te creëren die gunstig waren voor zowel werknemers als werkgevers.^[1][6][7] Het wordt vaak gezien als het fundament van de verzorgingsstaat.^[1][8][7] Het vormt de basis van de Belgische systemen van sociale zekerheid en sociaal overleg.^{[2][9][10][11]} Het speelde onmiskenbaar een grote rol in de Belgische sociale geschiedenis.^[2][11] Het Sociaal Pact is een van de zestig ankerpunten van de Canon van Vlaanderen (2023), die volgens de Vlaamse overheid het hedendaagse Vlaanderen vormgeven.^[12][13][14] De idee van een sociaal pact ontstond in 1941 op een bijeenkomst te Ohain.^[2][7] Het kwam daadwerkelijk tot stand in april 1944,^[b] tijdens de oorlog, terwijl België nog bezet was.^[3][7][18]

Het origineel is een getypte tekst getiteld Projet d'accord de solidarité sociale.^[17] De gedrukte versie heet Un projet d'accord de solidarité sociale.^[17] Als Nederlandse vertaling wordt gebruikt Ontwerp van overeenkomst tot sociale solidariteit.^[c] Het werd voor de eerste maal gepubliceerd in het tijdschrift van het Ministerie van tewerkstelling en arbeid, het Arbeidsblad, in het nummer van januari-maart 1945.^[2][17] Het Sociaal Pact is een "ontwerp" omdat het niet door alle betrokken organisaties formeel werd aanvaard.^[19][6] Onder meer Achiel Van Acker en Louis Major waren niet in staat om in naam van respectievelijk hun partij (BSP) en organisatie (BVV) te ondertekenen.^[16][2]

Het Sociaal Pact werd voor een groot stuk geconcretiseerd op enkele Nationale Arbeidsconferenties eind 1944,^[2][6] en op 28 december 1944 door de totstandkoming van de Besluitwet betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders, die werknemers in de privésector een ruime sociale zekerheid biedt.^[d] Die besluitwet was nagenoeg een exacte kopie van hetgeen in het Sociaal Pact was uitgetekend.^[17] Het Sociaal Pact en de besluitwet regelen bijdragen aan vijf sectoren van de sociale zekerheid: ouderdomspensioenen, werkloosheidsuitkeringen, kinderbijslag, vakantieverlof (en vakantiegeld) en ziekte-uitkering.^[e] Het basisprincipe van het systeem is dat van een verzekering: de 'premie' is een bijdrage die wordt afgehouden van het salaris;^[18][1] ook wel genoemd indirect of uitgesteld loon.^[23]

Soms wordt geopperd dat werkgevers meewerkten aan het Sociaal Pact uit angst voor een communistisch geïnspireerde volksopstand.^[20] Volgens Sacha Dierckx, redactielid SamPol en wetenschappelijk medewerker van Minerva, bestendigde het Sociaal Pact het kapitalisme, doordat de arbeidersbeweging beloofde het beslissingsrecht van het kapitaal niet in vraag te stellen.^[24] Nadat de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven in 1993 een nieuwe verslechtering van het concurrentievermogen vaststelde,^[6] droeg de regering-Dehaene I een 'nieuw sociaal pact' voor, waarbij de term werd gebruikt door Jean-Luc Dehaene als lokmiddel, verwijzend naar het Sociaal Pact van 1944.^[15][25] Het plan mislukte.^[6]