Lijst van Nederlandse plantages in Berbice, Demerarij en Essequebo

De lijst van Nederlandse plantages in Berbice, Demerarij en Essequebo betreft alle plantages in de voormalige Nederlandse koloniën Berbice, Demerarij en Essequebo met Nederlandse eigenaren en/of hypotheekhouders in het jaar 1818.

De drie kolonies aan de noordkust van Zuid-Amerika maakten onderdeel uit van Nederlands-Guiana, maar behoorden vanaf 1803 toe aan Brits-Guiana. De Nederlandse plantage-eigenaren zijn echter niet onteigend geworden. De Nederlandse belangen bleven derhalve groot. Dit overzicht geeft de situatie weer volgens opgave van de Nederlandse overheid aan de Engelsen in 1819.^[1] In de loop der tijd zijn de plantages vanzelfsprekend wel eens veranderd van omvang, eigenaar of van naam (mede door samenvoegingen).

De plantages waren voornamelijk gelegen langs de gelijknamige (hoofd)waterwegen Essequibo (rivier), Demerara (rivier), Berbice (rivier) en aan de Atlantische kust.

Geschiedenis

Kolonisatie

In Essequebo stichten Zeeuwen in de periode 1591–1625 handelsposten die uitgroeiden tot de landbouwnederzetting Nova Zeelandia of Zelandia Nova. In Demerara worden pas plantages aangelegd rond 1740, maar het ontwikkelde zich snel onder invloed van Britse kolonisten die uitgeputte gronden in de Caraïbische eilanden ontvluchtten. Gouverneur Laurens Storm van 's Gravesande stond in 1752 vrije vestiging in Demarary toe, hetgeen veel Engelse en Schotse plantagehouders aantrok.^[2] De kolonie Berbice werd vervolgens ook geopend voor vrije vestiging.^[3]

In 1789 werden Demerara en Essequebo samengevoegd tot één bestuurlijke eenheid met als hoofdplaats Stabroek, het latere Georgetown. Berbice, voornamelijk een nederzetting rond Fort Nassau, bleef een zelfstandige bestuurlijke eenheid en was lange tijd particulier bezit van de Sociëteit van Berbice. In 1815 was de grens tussen Berbice en Suriname nog altijd niet officieel vastgelegd. Op kaarten uit die tijd is de grens Devil’s Creek, halverwege Nieuw-Amsterdam en de Corantijn-rivier.

De Vrede van Parijs van 30 mei 1814, maakte een einde aan het Napoleontische tijdperk. Engeland en Nederland kwamen kort daarop overeen dat de Nederlandse koloniën die vanaf 1795 tot 1802, en daarna weer vanaf 1803, onder Engels gezag hadden gestaan aan de Nederlanders teruggegeven zouden worden met uitzondering van Kaap de Goede Hoop, Essequebo, Demerary en Berbice. De plantages in deze gebieden zijn echter nooit onteigend geworden door de Engelsen.

Inventarisatie

Nederland overhandigde in 1819 een overzicht aan Engeland met alle namen en woonplaatsen van in Nederland wonende plantage-eigenaren en lijsten met alle hypotheken verstrekt door Nederlandse onderdanen. Deze plantage-inventarisatie van 1818, opgeslagen in het Engelse Nationale Archief, geeft inzicht in de familiale en zakelijke dwarsverbanden in de koloniën. Ook laat het de verwevenheid zien tussen bestuurders en kolonisten en tussen adellijke, bestuurlijke en zakelijke elites in Nederland.^[1]

Met de Slavery Abolition Act schaften de Engelsen in 1833 de slavernij af in de koloniën. Alle plantage-eigenaren werden hierbij schadeloos gesteld, tenminste wanneer zij een claim indienden bij de Britse overheid. Uiteraard deden ook de Nederlandse eigenaren dit. De geëmancipeerde slaven moesten evenwel nog vijf jaar in zogeheten apprenticeship; een 'leerperiode' van verplichte tewerkstelling. Dit is enigszins vergelijkbaar met de periode van staatstoezicht voor de Surinaamse geëmancipeerden die Nederland instelde in 1863.^[4]

Nota bene: Volgens het Britse Centre for the Study of the Legacies of British Slavery kende Berbice in totaal 162 plantages, Demerara en Essequibo tezamen 362 plantages. In totaal dus 524 plantages.^[5] Er waren dus aanzienlijk meer plantages dan vermeld in deze lijst. Eén daarvan was plantage Lelienburgh, waar in 1763 de slavenopstand van Berbice begon. Deze plantage was daarna verlaten.

Plantages met Nederlandse belangen

Berbice

Anna Clementia
Den Arend & La Tranquilité
Bellevue
Bleyendaal / Bleijendaal
Bloemhof
De Bestendigheid
Bel-Air
Büse’s Lust
De Catoenboom / Katoenboom
Cornelia Agnetha, zie Stephanus Lust
Cruijsburg
De Dageraad, eigenaar Sociëteit van Berbice
Dankbaarheid, eigenaar Sociëteit van Berbice
De Drie Gezusters, zie De Bestendigheid
Essendam & Sans Souci
De Gebroeders
La D.
De Eduard, zie Speculatie
L’Espérance
La Fraternité
Gelderland, later onderdeel Blairmont Estate
Goed Banannenland
Goedland (voorheen: Oost Friesland)
De Goudmijn, zie Nooitgedacht
De Gebroeders, zie De Catoenboom
's-Gravenhage
Graubunderland
De Herstelder
De Hoop
Op Hoop van Beter
Ithaca
Johanna Jacoba
De Kinderen
De Liefde
Lovely Lass, zie Golden Grove
Maria Germania
Middelburgs Welvaren
Maria Agnès
Nooit Gedacht
Nomen Nescio
Nieuwe Hoop
De Nieuwe Vigilantie
Overijssel
Philadelphia
Planters Welvaren
La Prudence
De Resolutie
Rotterdam
Ruijmzigt
Sans Souci, zie Essendam
Schepmoed
Schumachers Lust
Speculatie & De Eduard
St. Jan / Johanna, eigenaar Sociëteit van Berbice^[6]
Stephanus Lust & Cornelia Agnetha (voorheen: Stephanus Lust & Saints Lust)
De Standvastigheid
Tijd en Vlijt
La Tranquilité, zie Den Arend
Uitvlugt
Utile & Paisable, later onderdeel Blairmont Estate
De Vigilantie & Wijngaards Lust
Vrede en Vriendschap, zie Nooit Gedacht
Vriendschap & Drie Gezusters
De Vrijheid
Vrijmans Erven
De Vrouw Johanna
De Waakzaamheid
Woordtsburg
Wijngaards Lust, zie De Vigilantie
Zuijd Holland
Zandvoort / Sandvoort, eigenaar Sociëteit van Berbice
Zorg doch met Vergenoegen, zie Graubunderland
Zorg en Hoop

Demerarij

Den Amstel
Anna Catharina
L'Amitié of: Friendship
Beausejour en Middlesex
Beeterhoop
Belle Vue
De Betere Verwachting
Le Bienfait & De Jealousij
Blankenburg
La Bourgade
Bremen (voorheen: Berlijns Welvaren)
Cell’s Borough
Cornelia Ida
Cummings Lodge
The Covent Garden
De Dankbaarheid
Edenburg
Elisabeth Hall
The Farm
Free & Easy
The Garden of Eden
Goed Fortuin
De Goede Intentie
De Goede Verwachting
Golden Grove
Georgia
Groeneveld bevat Soesdyke
De Groote Diamant
Den Haag
De Halve Conchergie
Den Heuvel
De Helena
Hermitage
De Herstelling & Jardin de France
L'Heureuse Aventure
Het Hof van Holland
't Huis te Coevorden
La Jeanette
Klein Poederoijen / Pouderoijen
Leonora
Leliendaal
Land Canaan
Met en Meerzorgen
Malgré Tout
The Morning Star / De Morgenster
Middlesex, zie Beausejour
Meerzorg
Mon Repos
Mindenburg
Marienburg
Nieuwen Aanleg, zie Vlissengen
Nieuw Oranje Nassau^[7]
Nismes
La Nouvelle Flandres
Nieuw Beehive
Noolens Zuijl
L'Oratoir
Zelden Rust
Oud Duinenburg
La Penitence
Petershall
Potosie
Parica
De Paarl
Plaisance
Princes Carolina
La Retraite
Recess
La Resouvenir
Regt door Zee
Le Reduit
Reinestein
Respect
Le Repentir
Ruimveld
Sophia
Strik en Heuvel
Swaenen Schutz
Sage Pond
Toevlugt
De Thomas
Velserhoofd
Vlissengen en den Nieuwen aanleg, later onderdeel Georgetown
De Vriendschap
Vreed en Hoop
Vriesland
Vrede en Rust
Het Vergenoegen
Wallers Delight
Werk en Rust
Zelden Rust, zie L'Oratoir
Zorg en Hoop
Zeelucht / Zeelugt / Zeelught

Essequebo

Abrahams Zuijl
Adventure
Amersfoord
Anna Regina
Bathchelois Adventure / Bachelors Adventure
Bellefield
Caledonia (voorheen: Zeezigt)
De Catharina
Concordia
Dageraad & Mocca / Mocha
Domburg
Doornhaag
Doornsvrede
De Elizabeth
De Gedachtenis / Gedagtenis
De Goede Hoop
De Graaflijkheid
Hamburgh
Hibornia
Hoop en Vrees
Klein Parijs
L'Union
De Liefde
Maria Elizabeth
Maria Johanna
Mocha, Mocca
Nieuw Sint Christoffel
Nooit Gedacht
De Opkomst
Philadelphia
Le Retrieve
Schoonhoven
Sophia Wilhelmina
Springarden
De Tijd
Tusschen de Vrienden
De Twee Vrienden
't Vertrouwen
De Vijver
Vilvoorden
Vrij Zee Zigt / Zicht
De Vrouw Anna
Westfield
De Windsor
De Witte Zwaan
Zeelandia
Zorg en Arbeid

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

Paul Koulen (2014), Lijst van eigenaren van plantages, en houders van hypotheken op plantages in Berbice, Demerara en Essequebo, 1818-1819 (transcriptie), cbg.nl
Guyana Colonial Newspapers Index van plantages en namen van 1803-1815. Krantenberichten zijn afwisselend Nederlands en Engels.

↑ ^a ^b Lijst van eigenaren etc.; Inleiding / Achtergrond / Toelichting op het archiefstuk, P. Koulen, February 14, 2015
↑ Blok & Molhuysen, Storm van 's Gravesande, Laurens, Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7 (1927), p.1183
↑ (en) Smith, Raymond (1956), chapter_iii.htm The Negro Family in British Guiana, Hoofdstuk III, London: Routledge & Kegan Paul Limited. ISBN 0415863295 (via archive.org)
↑ The Apprenticeship in British Guiana, 1834-1838 (Brits staatstoezicht), jstor.org
↑ Estates (select: Parish/Quarter/Island), Centre for the Study of the Legacies of British Slavery, ucl.ac.uk. Gearchiveerd op 16 augustus 2023.
↑ (en) Legacy of British Slavery, Dageraad
↑ (en) Legacy of British Slavery, New Orange Nassau, vanaf 1815 in Engelse handen