Kanarietako behoka
Kanarietako behoka † | |
---|---|
Zaldi arraza | |
Espeziea | Equus ferus caballus |
Jatorria | Kanariak Espainia |
Sinonimoak | Kanariar behokatxoa |
Kanarietako behoka, (Kanarietako gazteleraz: Caballo de la tierra, jaquita canaria), xx. mendean desagertutako Kanariak uhartediko bertako zaldi arraza bat izan zen. Bere tamaina zein gainontzeko ezaugarriengatik ponien sailkapen taldean kokatzen zen[1].
Iberiar Penintsulako beste hainbat behoka arrazekin gertatu zen bezala, (Soriako behoka, Rondako behoka, Sevillako behoka...), Kanarietako behoka joan den mendeko bigarren aldera desagertu zen, landa eremuan, nekazaritzan eta abeltzaintzan, emandako mekanizazioaren ondorioz bere erabilgarritasuna galtzerakoan. Baita espainiar militarrek beraientzat erabilgarriagoak ziren zaldiak lortzeko euren interezeko hazkuntzarako zaldiak eta paradako zaldiak bertan ezartzerakoan.
Kontutan hartu gazteleraz jaca, hau da, behoka hitza poniaren baliokidea dela.
Arrazaren historia
Espainiar konkistatzaileak Kanarietara ailegatu baino lehen bertan ez zeuden zaldirik. Uhartediko indigenak ziren guantxeek ez zeuzkaten ez zaldirik ezta astorik ere.
Antza 1393. urtean heldu ziren aurreneko zaldiak Kanarietara, Lanzarote uhartera hain zuzen. Henrike III.a Gaztelakoa erregeak baimena zeukaten Sevillar zein euskaldun konkistatzaileek ekarri zituzten [2]. Hurrengo hamarkadetan ailegatutako zaldi gehienak gerla zaldiak bezala ailegatu ziren.
Uhartediko konkista eta gero, kolonizatzaileek zaldiak ekarri zituzten bertan egokitzeko, bai Iberiar Penintsulatik, baina baita antza Iparraldeko Afrikatik ere. Hau dela eta, Kanarietako behoketan berberiar zaldiaren eragina nabarmena izan zen. Aldi berean Penintsulako zenbait poni arrazen eragina nabaria da, argazki zaharretan agerian geratzen denez.
Ekarritako zaldiak euren artean nahastuz eta bertako ingurumenera egokitzerakoan, Kanarietako behokaren fenotipoa mendetan zehar sortuz joan zen. Kontutan hartu gainera bertako nekazariek zela zalditzat baino, nekazaritzako lanetarako zein zama aberetzat erabiltzen zituztela abereak, eta haren ondorioz tamainaz txiki, zabalak eta indartsuak nahiago zituztela bertako aldapetan zein mendiko bidetan ibiltzeko.
1960. urterako militarrek eta Administrazioak ekarritako paradako zaldiak ondo banatuta zeuden Uhartediko bazter guztietan eta horren ondorioz bi hamarkadetan ezinezkoa zen Kanarietako behokaren ezaugarria fenotipikoak zeuzkaten abererik topatzea. Kontutan hartu Espainian joan den mendeko ia 90. hamarkada arte militarrek zaldien hazkuntza esku hartze zuzena zeukatela, zaldiak "Defentsa nazionalerako" lehen mailako tresna omen zirelako.
Zalditeriaren arduradunak ziren militarrek behorren jabeen eskura hazitarako zaldi batzuk jartzen zuten, beraieki nahi zituzten ezaugarriekin. Udalek parada bat egitea eskatzen zuten eta abereentzako zein haren zaintzailearentzako instalazioak eskaintzen zituzten. Gainera mantenu gastuak ordaintzen zituzten, dena albaitari batek gainbegiratuta. Horrela euren interesetarako hazitarako zaldiak jartzen zituzten erabilera militarrerako balio gutxiago zuten mendiko ponien kaltetan. Modu honetan galdu ziren behoka-poni arraza asko Iberiar Penintsulan ere [3].
Erreferentziak
Kanpo estekak
- i
- e
- a
arrazak
arrazak
- Albania: Albaniako poni •
- Alemania: Alemaniako shetland poni • Aegidienberger • Arenberg poni • Dülmen poni • Alemaniar zela poni • Heck zaldi • Lehmkuhlener Poni • Lewitz poni • Liebenthaler poni • Poni appaloosa europar • Senner poni •
- Asturias: Asturkoi •
- Austria: Haflinger • Arabiar-Haflinger
- Belgika: Belgiar zela poni •
- Bielorrusia: Polesskaya •
- Erresuma Batua: Miniaturazko zaldi jostailua •
- Bosnia-Herzegovina: Bosniako poni • Posavina zaldia •
- Bulgaria: Rodopeko poni • Sarakatsaniar poni •
- Danimarka: Daniar kirol poni •
- Errumania: Bukovina zaldi • Danubioren deltako poni • Errumaniar poni • Hutsul poni •
- Errusia: Baxkir poni • Bouriate poni • Minoussinskdar zaldi • Panje poni • Petxora zaldi • Tavda zaldi • Txilkov zaldi • Tuvar zaldi • Vyatka zaldia •
- Eskozia: Eriskay poni • Highland poni • Rumdar poni • Shetland poni •
- Eslovenia: Posavina zaldia •
- Espainia: Errekaortuetako zaldi • Galiziako poni • Garrano zaldi • Kanarietako behoka • Mallorcako zaldi • Montxino zaldi • Ordunteko behor • Paduretako zaldi • Serrano zaldi •
- Estonia: Estoniar zaldi • Saaremaa poni •
- Faroeak: Faroeetako poni •
- Frantzia: Bidet zaldi • Bidet bretoi • Frantziako miniaturazako zaldi • Frantziar zela poni • Camargako zaldi • Landetako poni • Markesaketako zaldi • Merensgo zaldi • Mikeluneko zaldi •
- Gales: Britaniar orbaindun poni • Britaniar zela poni • Carneddau poni • Galestar poni • Galestar poni eta cob • Galestar cob • Galestar zela poni • Mendiko galestar poni •
- Georgia: Djavakhéti zaldi • Megruli zaldi • Tushetiar zaldi •
- Grezia: Aénos • Arravani • Axios zaldi • Messara zaldi • Midilli poni • Peneiako poni • Pindoko poni • Rodasko poni • Rodopeko poni • Skyros poni • Tesaliako zaldi•
- Herbehereak: Holandar zela poni •
- Ingalaterra: Britaniar orbaindun poni • Britaniar Shetland Poni • Britaniar zela poni • Dales poni • Dartmoor poni • Exmoor poni • Fell poni • Hackney ponia • Lundy uharteko poni • New Forest poni • Polo poni • Welara •
- Irlanda: Connemarako poni • Kerry Bog poni •
- Islandia: Islandiar poni •
- Italia: Bardigiano • Achetta zaldi • Catriako zaldi • Deltako zaldi • Esperiako poni •Giarab • Giara zaldi • Pentro (zaldi) • Sarcidanoar zaldi • Sardiniako poni • Haflinger • Monterufolino poni •
- Kornualles: Lundy uharteko poni •
- Korsika:Korsikako zaldi •
- Kroazia: Krk-ko uharteko poni • Posavina zaldia •
- Lituania: Zemaitukas •
- Moldavia: Moldaviako zaldi •
- Norvegia: Nordlandshest • Fjord •
- Polonia: Biłgoraj zaldi • Feliński • Hutsul poni • Konick poni • Panje poni •
- Portugal: Azoresko poni• Garrano zaldi • Sorraia •
- Serbia: Posavina zaldia •
- Suedia: Gotland poni • Suediar zela poni •
- Txekia: Txekoslobakiako zela poni txikia •
- Ukraina: Hutsul poni • Panje poni • Polesskaya
arrazak
- Ameriketako Estatu Batuak: Ameriketako kirol poni • Ameriketako poni • Ameriketako Shetland poni • Ameriketako Walking Pony • Ameriketako zaldi miniatura • Banker Poni • Cayuse indiar poni • Chincoteague poni • Choctaw poni • Hegart zaldi • Paint poni • Polo poni • Quarter poni • Kanadako landa poni • Mustang • Seminola poni • Virginia Highlander •
- Argentina: Argentinar petisoa • Bagual • Bergman poni • Falabella • Polo ponia •
- Brasil: Baixadeiro zaldi • Brasildar ponia • Corajoso poni• Lavradeiro • Kreole zaldi • Mangalarga paulista • Nordestin • Pampa zaldi • Pikira • Puruca •
- Bolivia: Bolibiar ponia •
- Ekuador: Andeetako ponia •
- Kanada: Kanadako landa ponia • Lac La Croix Indiar Poni • Sable Islandgo poni • Ternuako poni •
- Mexiko: Galizeño ponia •
- Peru: Andeetako ponia • Chumbivilcas zaldia •
- Txile: Bagual • Chiloear ponia
arrazak
- Afganistan: Yabu •
- Azerbaijan: Guba •
- Bangladesh: Bangladeshko zaldi •
- Bhutan: Bhutandar poni • Jata (zaldi) • Merak-Saktenpata • Yuta zaldi
- Errusia: Altaiko poni • Baikal zaldi • Bouriate poni • Dagestandar zaldi •Narym poni • Ob poni • Yakutiako poni •
- Filipinak: Baguio poni • Baguio Light zaldia •
- India: Deccani • Indiako poni • Jumli • Manipuri Poni • Polo poni • Sikang poni• Spiti poni • Zaniskari pony •
- Indonesia: Baliko zaldi • Batak poni • Borneo poni • Delhi poni • Flores uharteko ponia • Gayoe • Kaju poni • Kuningan zaldi • Lombok poni • Minahasa (zaldia) • Priangan • Sumbar-Sandel-Arabiar zaldi • Timordar poni • Javako poni • Macassar zaldi • Padang poni • Sandalwood poni • Sumba eta Sumbawa poni •
- Ipar Korea: Kwangok •
- Iran: Hadban • Kaspiar poni • Yabu •
- Hego Korea: Chejuko zaldi •
- Japonia: Hokkaidoko poni • Kiso poni • Misaki poni • Miyako poni • Noma poni • Taishuh • Tokara poni • Yonaguni poni •
- Kanbodia: Kanbodiar poni • Kazakhstan: Altaiko poni • Jabe zaldi • Kazakhstango poni • Adaev zaldi •
- Kurdistan: Kurdiar zaldi •
- Laos: Laostar poni •
- Ekialdeko Timor: Timordar poni •
- Malaysia: Bajau poni • Borneoko poni • Kuda Padi •
- Myanmar: Myanmarko poni • Shan (zaldia)•
- Mongolia: Hequ poni • Mongoliar zaldi • Myangad zaldi •
- Nepal: Jumli •
- Pakistan: Balutxi zaldi • Morna zaldi •
- Sri Lanka: Sri Lankako poni •
- Thailandia: Thailandiar poni •
- Tibet: Ganzhi zaldi • Txaidamu • Sikang poni • Tibeteko poni • Chahou poni • Riwoche poni • Nangchen zaldi Yushuar zaldi • Zhongdian zaldi •
- Txina: Abag zaldi • Altaiko poni • Balikun zaldi • Baise poni • Jiantxang zaldi • Datong zaldi • Debao poni • Erluntxun • Guizhouko poni • Guoxia txinar poni • Hequ poni • Henanar zaldi • Jinzhou • Jinjiang zaldi • Lichuan zaldi • Lijiang poni • Mongoliar-txinar zaldi • Ningkiangar zaldi • Sanhe zaldi • Shandan zaldi • Sikang poni • Ujumkinar zaldi • Wenshan zaldi • Wushen zaldi • Xiangfen zaldi • Xinihe • Yanki zaldi • Yili poni • Yiwu zaldia • Yongning zaldi • Zhangbei zaldi •
- Turkia: Alaka zaldi • Anadolu poni • Kanik • Malakan • Midilli poni •
- Vietnam: Hmong zaldi • Ngua Noi
arrazak
- Australia: Australiar poni • Australiako zela ponia • Brumby • Coffin Bay poni •
- Zeelanda Berria: Kaimanawa zaldi
- Tonga: Tongako zaldi
arrazak
- Benin:Koto-koli •
- Burkina faso:Bobo • Koto-koli•
- Hegoafrika: Basuto ponia • Boer Poni • Hegoafrikako Boer poni• Nooitgedacht poni •
- Egipto: Baladi •
- Etiopia: Abisiniako poni • Borenar zaldi • Bale zaldi • Horro zaldi • Kafa zaldi • Kundudoko zaldi • Selale •
- Lesotho: Basuto ponia •
- Kamerun: Kamerungo poni •
- Senegal: Fouta • M´bayar poni •
- Sudan: Abisiniako poni • Darfour poni • Sudango zaldi •
- Mali: Beledougouar zaldi • Bobo • Djerma (zaldi) • Hodheko zaldi • Nigeriar poni •
- Namibia: Namibiar zaldi •
- Nigeria: Bagzan zaldi • Bhirum • Djerma (zaldi) • Nigeriar poni • Koto-koli •
- Niger: Sudango zaldi •
- Senegal: Hodheko zaldi •
- Somalia: Somaliar poni•
- Togo:Koto-koli •
- Tunisia: Mogod poni •
arraza
etxekotuak
- Alemania: Emscherbrücher • Senner poni •
- Azerbaijan: Shirvan zaldi •
- Bahamak: Abaco berberiar zaldi •
- Errusia: Amurko poni • Kareliar poni •
- Eskozia: Barra poni • Galloway poni • Hebridetako poni •
- Espainia: Gaztelako zaldia • Kanarietako behoka • Soriako behoka •
- Finlandia: Kareliar poni •
- Hegoafrika: Namaqua poni•
- Kornualles: Goonhilly •
- Frantzia: Bidet • Harvard zaldi • Lorrain zaldi • Morvandar zaldi •
- Ingalaterra: Galloway poni •
- Irlanda: Irish Hobby •
- Suedia:Öland poni • Tartariar poni •
- Tunisia: Nefza poni •
- Txina: Amurko poni • Ferghanako zaldi •
zaldi arraza basatiak
zaldi arrazak
ekido espezie eta azpiespezieak
- Equus ferus taldea: Equus ferus gmelini • Equus ferus solutrensis • Equus ferus przewalski •
- Antzinako Equus espezieak: Equus hydruntinus • Equus fossilis • Equus complicatus • Equus conversidens • Equus crinidens • Equus francisci • Equus lambei • Equus namadicus • Equus sivalensis • Equus stenonis • Equus cumminsii • Equus excelsus • Equus fraternus • Equus giganteus • Equus lambei • Equus namadicus • Equus niobrarensis • Equus occidentalis • Equus pacificus • Equus parastylidens • Equus pectinatus • Equus scotti • Equus sivalensis • Equus yunnanensis • Equus simplicidens • Equus andium
- (Denak desagertuak, przewalski zaldia izan ezik)